Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων

Oι ιστορίες των γυναικών προσφύγων πάντοτε θα συγκινούν και θα κρατούν ζωντανή την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο. Από τη Λουκία Λυκίδη. Φωτογραφίες: Ηλιάνα Μειντάνη

Μια πυρηνική οικογένεια Σύρων προσφύγων συνταξιδεύει μαζί μου στον Ηλεκτρικό. Οι γονείς κουβεντιάζουν ήρεμα. Το αγόρι τους είναι λίγο πιο μικρό από το γιο μου. Το κορίτσι έχει το ίδιο παγούρι με την κόρη μου. Φτάνουμε στην Ομόνοια. Πρώτα βγαίνει ο πατέρας. Μετά τα παιδιά. Η μητέρα καθυστερεί να μαζέψει τα πράγματα και δεν προλαβαίνει να βγει. Βλέπω το αγχωμένο βλέμμα του πατέρα και των παιδιών.

Νιώθω την αγωνία τους. Ευτυχώς η πόρτα ανοίγει πάλι. Ο πατέρας πιάνει τη μικρή παιδική τσάντα που έκανε τη μητέρα να καθυστερήσει και την πετάει με δύναμη στον τοίχο της αποβάθρας. Καταλαβαίνω την έκρηξή του. Ένας από τους μεγαλύτερους φόβους των εκατομμυρίων ανθρώπων που ταξιδεύουν σαν πρόσφυγες και έφυγαν από τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Ιράκ για να σωθούν από τον πόλεμο, τους Ταλιμπάν ή τον ISIS είναι να μη χαθούν τα μέλη της οικογένειας μεταξύ τους.

Στην περίπτωση των Σύρων προσφύγων δεν πάει πολύς καιρός από τότε που είχαν μια φυσιολογική ζωή σαν τη δική μας. Τα απομεινάρια της τα βλέπεις στα smartphones που κρατούν –βασικό μέσο επικοινωνίας και επιβίωσης–, σε παιδικά σακίδια με την Tinkerbell και τον Μπομπ Σφουγγαράκη, στον τρόπο που σου μιλούν. «Λίγα χρόνια πριν δεν θα μπορούσαμε να φανταστούμε τους εαυτούς μας σε αυτήν τη θέση», σου λένε όλοι. Όταν ακούς τους κινδύνους που πέρασαν σε μια διαδρομή που περιλαμβάνει πολλά 24ωρα ποδαρόδρομο σε δύσβατα ορεινά μονοπάτια, την επιβίβαση σε μικρές φουσκωτές βάρκες με πολλά Μποφόρ, πυροβολισμούς σε συνοριογραμμές, αναρωτιέσαι πώς πήραν την απόφαση για ένα τόσο ριψοκίνδυνο ταξίδι. Η απάντηση βρίσκεται σε αυτό που είπε όταν έφτασε στον Ελαιώνα μια νεαρή Σύρια που γέννησε το μωρό της σε μια βάρκα στο Αιγαίο. «Είναι σαν να μένεις στον τρίτο όροφο μιας πολυκατοικίας που έχει πιάσει φωτιά. Αν μείνεις σίγουρα θα καείς. Αν πηδήξεις είναι πολύ πιθανό να σκοτωθείς αλλά έχεις και μιαπιθανότητα να επιβιώσεις».

Για τους Αφγανούς, τη δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα πληθυσμού που είναι πρόσφυγες –η πλειονότητα είναι οι Σύροι–τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά: η φτώχεια, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, η δυσμενής θέση της γυναίκας στην κοινωνία είναι προφανή, όπως και η υπερβολική λαχτάρα για μόρφωση και μια καλύτερη ζωή. Στην πλατεία Βικτωρίας, όπου έχουν κατασκηνώσει Αφγανοί, κανείς δεν μιλάει αγγλικά και καμιά γυναίκα δεν μιλάει χωρίς την άδεια του άνδρα της. Σταματάμε δίπλα σε μια παρέα νεαρών γυναικών. Μία θηλάζει το μωρό της. Μοιάζει μόνο μερικών εβδομάδων.

«Δεν είχα ξαναδεί θάλασσα και τη φοβόμουν. Μπήκα μέχρι το λαιμό στο νερό για ν’ ανέβω στη βάρκα», Ζάχρα

Λίγο πιο δίπλα συναντάω τη Σαφίρα με την οικογένειά της. Ο αδελφός της μιλάει λίγα αγγλικά. Με κόπο καταφέρνουμε να καταλάβουμε από πού είναι και τι δουλειά έκαναν στην πατρίδα τους. «Work the land», είναι αγρότες. Ένα ζευγάρι κάθεται στα σκαλιά δίπλα. Κάποιοι περαστικοί συμπατριώτες τους μας βοηθούν με τα βασικά. Τα ονόματά τους και από πού είναι. Μαθαίνουμε πως είναι παντρεμένοι. Άραγε παντρεύτηκαν από έρωτα, ταξίδεψαν μόνοι οι δυο τους, θέλουν να κάνουν παιδιά; Από σύμπτωση θα συναντήσω τη γυναίκα τρεις μέρες αργότερα στο κέντρο φιλοξενίας στον Ελαιώνα. Τώρα πια θα μπορέσω να μάθω την ιστορία της. Η Ναζλί είναι 19 χρόνων, ζούσε στην περιοχή Μπόκο της Καμπούλ, έκανε μαζί με τον άνδρα της και τους γονείς της ένα δύσκολο ταξίδι που περιλάμβανε ποδαρόδρομο, διαδρομές με αυτοκίνητο και πυροβολισμούς στα σύνορα Ιράν-Τουρκίας. Σε λίγες μέρες θα συνεχίσει το δρόμο της προς τη Σερβία με τελικό προορισμό την Αυστρία. Χτυπάμε την πόρτα ενός κοντέινερ. Η μητέρα της οικογένειας δεν θέλει να φωτογραφηθεί αλλά ευχαρίστως να μας φτιάξει τσάι. Μας εξηγεί ότι ταξίδεψαν με τρία μικρά παιδιά γεγονός που μείωνε τις πιθανότητες να τα καταφέρουν. «Στα σύνορα με το Ιράν περπατήσαμε τριάντα ώρες. Το μικρό είναι μόνο 2 χρόνων και το είχαμε συνέχεια αγκαλιά. Η μικρή είναι 4 και βοηθούσε με τα μικρότερα παιδιά της ομάδας. Ο μεγάλος είναι 7 και τα κατάφερνε μόνος».

Η Ναζλί και ο άνδρας της ταξίδεψαν μαζί από την Καμπούλ

Οι περισσότερες από τις γυναίκες στον Ελαιώνα είναι Αφγανές που έχουν ζήσει πολλά χρόνια εκτοπισμένες στο Ιράν. Γι’ αυτούς τους ανθρώπους το κέντρο φιλοξενίας είναι ένα διάλειμμα ηρεμίας και ανθρώπινων συνθηκών διαβίωσης ύστερα από πολλούς μήνες κατατρεγμού και κινδύνου. «Εδώ φτάνουν άνθρωποι κουβαλώντας τα μικρά ή τα ανάπηρα παιδιά τους στην πλάτη σε όλο το μακρύ ταξίδι από τη Συρία ή το Αφγανιστάν. Δεν θα ξεχάσω ποτέ το άδειο βλέμμα μιας οικογένειας Αφγανών», μου λέει η Ανθή Καραγγελή, υπεύθυνη του κέντρου φιλοξενίας στον Ελαιώνα. «Στο Αφγανιστάν οι Ταλιμπάν είχαν εισβάλει σπίτι τους και είχαν δέσει τους γονείς και τα τρία μικρά παιδιά της οικογένειας –6, 5 και 2 ετών αντίστοιχα– για τέσσερα ολόκληρα μερόνυχτα χωρίς φαγητό και νερό. Για βασανιστήριο δεν τους άφηναν να κοιμηθούν. Τους ξυπνούσαν συνεχώς με νερό και κρότους. Στο τέλος έφεραν στο σπίτι τον αδελφό του πατέρα, τον αποκεφάλισαν μπροστά τους και έπαιζαν με το κεφάλι του. Εδώ ήταν η πρώτη φορά που έβλεπε τα παιδιά της, τα οποία είχαν ζήσει αυτήν τη φρίκη, να παίζουν με άλλα παιδιά», συνεχίζει η κ. Καραγγελή.

Τα μικρά έκλαιγαν και οι δουλέμποροι φώναζαν να τα κάνουμε να σταματήσουν. Αναγκαστήκαμε να τους δώσουμε υπνωτικά

Μιλάω με τη Μαρίνα Σπυριδάκη, την ψυχολόγο της ομάδας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Τον τελευταίο χρόνο έχει ταξιδέψει σχεδόν σε όλα τα σημεία εισόδου των προσφύγων στην Ελλάδα. Τη βρίσκω στη Λέρο. Το επόμενο πρωί θα μπει στο σκάφος που θα τη μεταφέρει στην Κάλυμνο. «Κυρίως με πλησιάζουν μητέρες που είναι ανήσυχες για τα παιδιά τους. Άλλα κλαίνε πολύ, άλλα δεν μπορούν να κοιμηθούν ήρεμα τη νύχτα. Άλλα σταμάτησαν να μιλούν έπειτα από κάποιο βομβαρδισμό ή βλέποντας άψυχα σώματα γύρω τους». Η Μαρίνα βρέθηκε κοντά στους ανθρώπους που έχασαν τους δικούς τους στο ναυάγιο στο Φαρμακονήσι. «Πολλοί χρειάστηκε να αναγνωρίσουν τις σορούς μελών της οικογένειάς τους. Οι άνθρωποι που βρίσκονται σε τόσο ακραίες συνθήκες είναι πολύ δυνατοί. Προσπαθούν να αντλούν δύναμη για να μείνουν όρθιοι και να φροντίζουν την οικογένειά τους. Επίσης επειδή η Ελλάδα δεν είναι ο τελικός προορισμός τους και το ταξίδι τους πρέπει να συνεχιστεί πάση θυσία είναι συνεχώς σε εγρήγορση και δεν αφήνουν τον εαυτό τους να καταρρεύσει». Της ζητάω να μοιραστεί μαζί μου κάποια ιστορία που να τη συγκίνησε. «Θυμάμαι μια 28χρονη Αφγανή που ταξίδευε μόνη με το 7χρονο κοριτσάκι της. Έφυγε για να αποφύγει τη βία στο Αφγανιστάν αλλά και την ενδοοικογενειακή βία που αντιμετώπιζε από τον άνδρα της. Ήταν πολύ αγχωμένη γιατί η σκηνή που ζούσε στην Κω ήταν ανάμεσα σε άνδρες και ένιωθε μόνη και απροστάτευτη. Επίσης ένα κορίτσι από τη Συρία που μου είπε πως είχε όνειρο να γίνει δικηγόρος για να υπερασπιστεί τα δικαιώματα των παιδιών. Μου έκανε εντύπωση ο δυναμισμός του και το πόσο ξεκάθαρος ήταν ο στόχος του».

Νεαρή Αφγανή φωτογραφημένη στον Ελαιώνα τον Νοέμβριο του 2015

Οι πιο αισιόδοξες ιστορίες των προσφύγων είναι οι ιστορίες οικογενειακής επανένωσης. Όταν κάποιος από την οικογένεια φτάσει στη χώρα που επιθυμεί να ζητήσει άσυλο, τα υπόλοιπα μέλη μπορούν να ταξιδέψουν για να τον συναντήσουν με νόμιμο και ασφαλή τρόπο. Οι δύο Αφγανές που συναντάω στον ξενώνα του Νόστου έχουν βγάλει ήδη τα αεροπορικά εισιτήριά τους. Για Γερμανία η μία, για Ελβετία ή άλλη. Όταν θα διαβάζετε αυτές τις γραμμές θα βρίσκονται ήδη εκεί μαζί με τους δικούς τους. Για τους υπόλοιπους το επικίνδυνο ταξίδι συνεχίζεται. Είναι μερικές πρόσφυγες που συνάντησα και δεν νομίζω πως θα μπορέσω να ξεχάσω. Πάντα θα αναρωτιέμαι αν τα κατάφεραν και πού να βρίσκονται. Το μόνο που μπορώ είναι να τους ευχηθώ καλή τύχη.

Σουαϊλο, 38 χρονών. Έφυγα μικρή από το Αφγανιστάν για τοΙράν. Δεν θυμάμαι την πατρίδα μου αλλά έχω την ελπίδα μια μέρα να τη δω. Έχω φτάσει εδώ με τον άνδρα μου και τα τρία από τα τέσσερα παιδιά μου. Η άλλη μου κόρη είναι 15 και είναι παντρεμένη στο Ιράν γιατί είχαμε μεγάλη οικονομική δυσκολία. Τα παιδιά μου δεν πήγαν σχολείο γιατί στο Ιράν δεν μας άφηναν. Ούτε εγώ έχω πάει αν και το ήθελα. Περιμένουμε χρήματα από συγγενείς μας για να φύγουμε. Και όπου καταφέρουμε να φτάσουμε.

Ναζμά, 16 χρονών. Γεννήθηκα στο Ιράν αλλά η καταγωγή μου είναι από το Αφγανιστάν. Δεν μπορούσα να πάω σχολείο στο Ιράν γιατί δεν είχα χαρτιά. Έφυγα μαζί με τον άνδρα μου. Οι γονείς μας δεν ήθελαν να φύγουμε κι έτσι ξεκινήσαμε χωρίς να τους αποχαιρετίσουμε. Στα σύνορα Ιράν-Τουρκίας ήταν πολύ επικίνδυνα. Ο στρατός πυροβολεί. Υπήρχαν και φορές που περπατούσαμε 7 με 10 ώρες χωρίς διακοπή. Ονειρευόμαστε να πάμε σε μια χώρα που να έχει ειρήνη και ελευθερία.

Μαρία Μ, 18 ετών. Το ταξίδι ήταν πολύ δύσκολο γιατί η μητέρα μου είχε σπασμένο πόδι. Περπατούσαμε πολλές ώρες. Οι διακινητές δεν μας άφηναν να σταματήσουμε. Αν έμενες πίσω θα πέθαινες ή θα σε έτρωγαν τα ζώα. Τα μονοπάτια στα βουνά ήταν δύσβατα. Αν έπεφτες στον γκρεμό σκοτωνόσουν. Χάσαμε και μια γυναίκα εκεί. Ελπίζουμε να φτάσουμε στη Σουηδία. Θέλω να γίνω νοσοκόμα. Από την πατρίδα μου λείπει η αδελφή μου και η 2χρονη ανιψιά μου. Τη μεγάλη που είναι 5 την έχουμε μαζί μας. Τώρα εγώ είμαι η μαμά της. Το πρώτο πράγμα που θα κάνω όταν φτάσω είναι να πάω στο γιατρό για το πρόβλημα που έχω στο δέρμα μου. Θέλω να πάρω και ωραία μαντίλια. Αν και θα είμαστε πια στην Ευρώπη οι γονείς μου δεν θα με αφήσουν να βγάλω τη μαντίλα.

Ζαχρά, 37 ετών

Ήρθαμε από το Ιράν. Στα σύνορα με την Τουρκία μείναμε μια βδομάδα. Τα παιδιά ήταν νηστικά και άρρωστα. Περπατήσαμε δύο μερόνυχτα στο δάσος. Τα μικρά έκλαιγαν και οι δουλέμποροι μας φώναζαν να τα κάνουμε να σταματήσουν. Αναγκαστήκαμε να τους δώσουμε υπνωτικά. Μια νύχτα οι δουλέμποροι μας έβαλαν σε ένα χαντάκι. Ήταν σκοτάδι πίσσα και βρομούσε απαίσια. Όταν το άλλο πρωί ρωτήσαμε τι ήταν η μυρωδιά μας είπαν ότι πιο πέρα είχε πτώματα. Δεν είχα ξαναδεί θάλασσα και τη φοβόμουν. Μπήκα μέχρι το λαιμό στο νερό για ν’ ανέβω στη βάρκα. Στη διαδρομή κοίταζα τον ουρανό και προσευχόμουν. Ο μεγάλος γιος μου είναι ήδη στη Γερμανία και θα πάμε να τον συναντήσουμε. Βρήκαμε τόσο ενδιαφέρον και φιλοξενία στην Ελλάδα που τα παιδιά έχουν πια ξεχάσει τις δυσκολίες».

Η ιστορία της Ντόα (όπως τη διηγήθηκε η νομική συντονίστρια της Ύπατης Αρμοστείας Ερασμία Ρουμανά). Το Σεπτέμβριο του 2014 συνάντησα μια 19χρονη κοπέλα που επέζησε από ένα ναυάγιο έξω από τη Μάλτα, όπου πνίγηκαν 700 άνθρωποι. Η κοπέλα είχε μείνει τέσσερα μερόνυχτα στο νερό. Στην αρχή ήταν μαζί με τον αρραβωνιαστικό της. Δύο μέρες μετά της είπε: «Σ’ αγαπώ αλλά δεν αντέχω άλλο». Πάνω της είχε τρία παιδιά που της έδωσαν μητέρες πριν χαθούν κι εκείνες στο νερό. Κάποια στιγμή έμεινε με τα δύο παιδιά. Όταν τη ρώτησα τι έκανε όλες αυτές τις ώρες, ιδιαίτερα τις νύχτες, μου είπε πως για να κρατάει τα παιδιά ήρεμα τους τραγουδούσε. Τελικά το ένα παιδί υπέκυψε κατά τη μεταφορά του, το άλλο παιδάκι όμως, ένα 18μηνο κοριτσάκι, σώθηκε και εντοπίστηκαν οι θείοι του στη Σουηδία με τους οποίους και επανενώθηκε.

Η δασκάλα Ροζιν είναι από το Χαλέπι . Μετά τις επιθέσεις στην πόλη έφυγε με την οικογένειά της για τη γειτονική πόλη Αφρίν. Ο άνδρας της ήταν διευθυντής σε σχολείο της περιοχής. «Ζούσαμε άνετα. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος το κόστος ζωής τετραπλασιάστηκε και κινδυνεύαμε καθημερινά. Για δυο χρόνια δεν είχαμε ρεύμα. Ανάβαμε φωτιά για να μαγειρεύουμε. Δεν πήγαινα στο σχολείο. Ούτε τα παιδιά τα έστελνα. Δεν τα άφηνα από κοντά μου γιατί συμβαίνουν συχνά απαγωγές. Τα παιδιά τεσσάρων συναδέλφων μου έχουν πέσει θύματα. Παρατήσαμε τη γη μας και τα σπίτια και φύγαμε. Ταξίδεψα ξεχωριστά από τον άνδρα μου και τα παιδιά μου. Έχω κάνει εγχείρηση στην καρδιά μου και δεν μπορούσα να περπατήσω τόσες ώρες. Ταξίδεψα με αυτοκίνητο μέχρι την Κωνσταντινούπολη και περίμενα τον άνδρα και τα παιδιά να φτάσουν. Μπήκαμε σε ένα τζιπ για να κατευθυνθούμε στα παράλια. Όταν πλησιάσαμε ο οδηγός είδε αστυνομία και πήδηξε έξω από το τζιπ καθώς εκείνο κινούνταν. Καθόμουν στη θέση του συνοδηγού με το γιο μου στην αγκαλιά. Ο άνδρας μου από το πίσω κάθισμα μου φώναζε «το χειρόφρενο, το χειρόφρενο!» Δεν ήξερα πού είναι. Δεν ξέρω να οδηγώ. Έστριψα απότομα το τιμόνι και το αυτοκίνητο σταμάτησε στην άμμο. Σωθήκαμε από θαύμα. Για να περάσουμε απέναντι ήμαστε 45 άτομα σε μια φουσκωτή βάρκα 5 μέτρων. Κρατούσα σφιχτά τα παιδιά στην αγκαλιά μου και προσευχόμουν στο Θεό να φτάσουμε σώοι. Η οικογένειά μου είναι ήδη στο Μόναχο. Σε λίγες μέρες θα μπουν σε σπίτι. Μόλις έφτασαν ένας γνωστός μας μου έστειλε φωτογραφία από το κινητό για να τον πιστέψω. Γέλαγα και έκλαιγα. Θα πάω να τους βρω με αεροπλάνο.

Άλια, 33 χρόνων, κομμώτρια. Στη Συρία δούλευε στην προώθηση των πωλήσεων μεγάλης πολυεθνικής τροφίμων και ως κομμώτρια. Η Άλια έζησε τις πρώτες αεροπορικές επιδρομές στο Χαλέπι. «Πριν ξεκινήσει ο βομβαρδισμός βρισκόμουν στο σπίτι της θείας μου. Άκουσα θόρυβο και έβγαλα το κεφάλι μου από το παράθυρο να δω. Από δίπλα μου πέρασε ένας πύραυλος που χτύπησε μια πολυκατοικία. Είδαμε σώματα διαμελισμένα. Έβρεχε πολύ θυμάμαι εκείνη τη μέρα. Έφυγα τρέχοντας σχεδόν με κλειστά μάτια. Δεν πήρα τίποτα».

Γιασμίν, 35 χρόνων, μητέρα των δίδυμων Άλι και Ούλα, 6 ετών. Πριν παντρευτεί ήταν δημόσιος υπάλληλος. «Ζούσαμε στη Δαμασκό. Ο άνδρας μου είχε έκθεση αυτοκινήτων. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος τα παιδιά ήταν πολύ μικρά, έτσι αφήσαμε τα πάντα στη Δαμασκό και πήγαμε στο Αφρίν. Είχαν απαγάγει τον αδελφό του άνδρα μου και ξέραμε ότι θα ήταν ο επόμενος. Στα σύνορα με την Τουρκία μας περίμεναν συγγενείς με αυτοκίνητα και μας μετέφεραν στην Κωνσταντινούπολη. Μείναμε δυόμισι χρόνια στην Τουρκία. Στην Ελλάδα ήρθαμε με μεγάλο σκάφος. Δεν κινδυνεύαμε. Τα παιδιά δεν παραπονιούνται, το βρίσκουν διασκεδαστικό. Οι διαδρομές, οι διαφορετικές χώρες. Μας αρέσει εδώ. Θέλουμε να μείνουμε. Δεν έχω συναντήσει πιο φιλόξενο λαό από τους Έλληνες».

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Marie Claire τον Νοέμβριο του 2015

Στείλε μήνυμα όταν φτάσεις

Η απαγωγή και η δολοφονία της Sarah Everard στις 3 Μαρτίου στο Λονδίνο θύμισε σε όλο τον πλανήτη ότι ακόμη οι γυναίκες δεν είναι ασφαλείς στον δρόμο. Από την Λουκία Λυκίδη

Είναι η καθημερινότητα εκατομμυρίων γυναικών στον πλανήτη για δεκαετίες (ή μήπως αιώνες;). Ξεκινάει από πολύ νωρίς. Την εποχή που αρχίζεις να κυκλοφορείς μόνη. Η αγωνία κάθε φορά που βρίσκεσαι νύχτα σε έναν σκοτεινό δρόμο. Το βήμα σου γίνεται γρήγορο. Βρίσκεσαι σε απόλυτη κατάσταση εγρήγορσης. Ο παραμικρός θόρυβος σε κάνει να πετάγεσαι. Οποιοδήποτε ήχος πίσω σου σε κάνει να γυρίζεις. Νιώθεις απειλή . Σαν τα θηράματα στα ντοκιμαντέρ για την άγρια ζωή στο National Geographic.

Από νεαρή ηλικία έχεις μάθει να αλλάζεις τις γόβες σου με ένα ζευγάρι αθλητικά όταν επιστρέφεις αργά μόνη σπίτι. Κρατάς τα κλειδιά σου ανάμεσα στα δάχτυλα σου. Προσπαθείς να διώξεις από το μυαλό σου όλες τις ιστορίες που έχεις ακούσει για καταδιώξεις και βία σε σκοτεινούς δρόμους. Το να είσαι γυναίκα σημαίνει ότι θα περάσεις τουλάχιστον τέσσερις δεκαετίες της ζωής σου (μπορεί και περισσότερες) νιώθοντας απειλή κάθε φορά που κυκλοφορείς μόνη σου στον δρόμο τη νύχτα. Σε αυτή την διάρκεια πιθανόν να βιώσεις ένα ή περισσότερα δυσάρεστα περιστατικά.

Στις 10 Μαρτίου ήταν σαν όλες αυτές οι συσσωρευμένες αλλά και ξεχασμένες ιστορίες γενεών γυναικών να ζωντάνεψαν στη μνήμη και να θέλησαν να βγουν όλες μαζί με δύναμη και οργή εξαιτίας της απαγωγής και της δολοφονίας της Sarah Everard στο Λονδίνο. Τα social media κατακλύστηκαν από τέτοιες ιστορίες με τα hastags #Reclaim The Streets και #textmewhenyougethome όπου γυναίκες από κάθε γωνιά του πλανήτη μοιράζονταν περιστατικά τρόμου και tips για το πως να παραμείνεις ασφαλής όταν κυκλοφορείς μόνη.

Από την εποχή των επιθέσεων του serial killer Peter Sutcliffe 40 χρόνια πριν, γνωστού και ως Yorkshire Ripper, η πρόταση που είχε η βρετανική αστυνομία για τις γυναίκες ώστε να μείνουν ασφαλείς είναι να παραμείνουν σπίτι. Τότε αυτό είχε προκαλέσει την οργή των γυναικών αλλά και την δημιουργία του κινήματος Reclaim The Night, που διεκδικούσε το δικαίωμά των γυναικών να κυκλοφορούν στην πόλη χωρίς να κινδυνεύουν.

Για πολλές δεκαετίες η ευθύνη και το βάρος της ασφάλειας τους έπεφτε στους ώμους των ίδιων των γυναικών. Έπρεπε να αποφεύγουν να κυκλοφορούν μόνες την νύχτα, έπρεπε να επιλέγουν καλά φωτισμένες διαδρομές, έπρεπε να μην ακούν μουσική και να μην μιλούν στο τηλέφωνο για να έχουν την προσοχή τους στο δρόμο (αν και ένα fake τηλεφώνημα έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές σαν μέσο αποφυγής ενός επίδοξου δράστη), να φορούν αθλητικά παπούτσια για να μπορούν να τρέξουν αν χρειαστεί, να μάθουν τεχνικές αυτοάμυνας, να ενημερώνουν τους δικούς τους για το που βρίσκονται .

Μετά την εξαφάνιση της Everard η «εύκολη λύση» εμφανίστηκε και πάλι. Μείνετε σπίτι. Όταν η βουλευτής των Πρασίνων στην Βρετανία Jenny Jones οργισμένη με αυτή την παραίνεση αντιπρότεινε ειρωνικά να απαγορευτεί η κυκλοφορία στους άνδρες από μια ώρα και μετά ώστε οι γυναίκες να μπορούν να κυκλοφορούν ασφαλείς, το σχόλιο της προκάλεσε αντιδράσεις. «Αν σας ενοχλεί η απαγόρευση κυκλοφορίας μήπως οι άνδρες να προσέχουν τί φοράνε ή πόσο πίνουν όταν βγαίνουν με τους φίλους τους» διόρθωσε και πάλι ειρωνικά θέλοντας να υπενθυμίσει ότι οι γυναίκες θύματα επιθέσεων στον δρόμο κατηγορούνται με τέτοιου είδους επιχειρήματα σαν υπεύθυνες για την επίθεση που δέχτηκαν.

Φυσικά και όλοι οι άνδρες δεν είναι κυνηγοί ή αρπακτικά που παραμονεύουν σε σκοτεινούς δρόμους το «θήραμα» τους. Για την ακρίβεια είναι όλοι αυτοί οι #notallmen άνδρες -και είναι πολλοί εκεί έξω- που οι γυναίκες χρειάζονται για συμμάχους στην προσπάθεια τους να αποκαλύψουν, να εκθέσουν, να αντιμετωπίσουν, απομονώσουν, περιθωριοποιήσουν όσους παρενοχλούν τις γυναίκες λεκτικά ή σωματικά σε δρόμους, λεωφορεία, πάρκα και κάθε πιθανό δημόσιο χώρο.

Χρόνια τώρα η αρχιτεκτονική, ο σχεδιασμός των πόλεων αλλά και μέτρα και αποφάσεις κυβερνήσεων και δήμων προσπαθούν να βρουν τρόπους για να κρατήσουν τις γυναίκες ασφαλείς. Στο Μόντρεαλ του Καναδά την δεκαετία του '90 είχε εφαρμοστεί η καμπάνια «between two stops » σύμφωνα με την οποία μετά την δύση του ηλίου οι γυναίκες μπορούσαν να αποβιβαστούν από τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και ανάμεσα στις στάσεις για να μην χρειαστεί να περπατήσουν μεγάλη απόσταση μόνες τους μέχρι το σπίτι τους. Στην Ινδία η μη κυβερνητική οργάνωση Jagori με έδρα το Δελχί εκπαίδευε τους οδηγούς ώστε να εξασφαλίζουν την ασφάλεια των γυναικών επιβατών με το να επαγρυπνούν αλλά και να επεμβαίνουν σε περιπτώσεις παρενόχλησης ή επίθεσης. Τα γιλέκα που φορούσαν έγραφαν χαρακτηριστικά «Οι αληθινοί άνδρες φροντίζουν για την ασφάλεια των κοριτσιών. Εσύ;» To παράδειγμα της Jagori ακολούθησαν και πολλές άλλες οργανώσεις από την Ουάσινγκτον και το Ανόι μέχρι την πόλη του Μεξικού.

Στην Βαρκελώνη μια ομάδα φεμινιστριών αρχιτεκτόνων, κοινωνιολόγων και υπευθύνων αστικού σχεδιασμού προσπαθούν να επιβάλλουν την ισότητα στους δρόμους της Βαρκελώνης εδώ και μία δεκαετία επαναλαμβάνοντας ότι υπάρχουν και άλλοι τρόποι για να κάνεις μια πόλη ασφαλή πέρα από τον φωτισμό. Οι γυάλινες διαφανείς προσόψεις κτιρίων, οι χαμηλοί φράχτες, οι μικρού μεγέθους κάδοι απορριμμάτων αλλά και βλάστηση που δεν θα σκιάζει τον φωτισμό και δεν θα δημιουργεί κρυψώνες είναι μερικά από αυτά.

Επιπλέον το ρεκόρ downloads που σημείωσαν app όπως το Walk Safe “ένα app το οποίο δεν θα έπρεπε να χρειάζεται να υπάρχει” όπως σημειώνει η δημιουργός του και που δημιουργήθηκαν για να κάνουν τις γυναίκες να νιώθουν πιο ασφαλείς όταν κυκλοφορούν μόνες υπενθύμισε την σημασία της τεχνολογίας. Το app που πριν την δολοφονία της Sarah Everard είχε 2000 κατεβάσματα έφτασε τα 300.000 μετά τον τραγικό χαμό της. Εκτός από έναν χάρτη με επικίνδυνα σημεία και εναλλακτικές ασφαλείς διαδρομές που περιλαμβάνει, το app στέλνει ειδοποίηση στις κοντινές επαφές του χρήστη δίνοντας ταυτόχρονα το στίγμα του όταν αυτός σταματήσει να αγγίζει την οθόνη του κινητού του για ώρα. Ανάλογα app είναι και το Safetypin που χρησιμοποιείται σε πολλές διαφορετικές πόλεις και τα data που συγκεντρώνει χρησιμοποιούνται για να βοηθήσουν την διοίκηση τους να σχεδιάσει πολιτικές ασφάλειας αλλά και το Harassmap στο οποίο θύματα και μάρτυρες μπορούν να καταγράψουν τι συνέβη και πού.

Είναι όλο και περισσότερες οι φωνές που υποστηρίζουν ότι δεν φτάνουν μόνο τα μέτρα προστασίας αλλά απαιτείται μια αλλαγή νοοτροπίας στα στερεότυπα του φύλου για να πάψουν οι γυναίκες να είναι θύματα βίας. Από την εποχή της Κοκκινοσκουφίτσας και του Κακού Λύκου οι γυναίκες μαθαίνουν πως δεν είναι ασφαλές για ένα κορίτσι να είναι μόνο στο δρόμο. Όπως έγραψε και η συγγραφέας και δημοσιογράφος στο The Atlantic Helen Lewis το lock down της πανδημίας κάποια στιγμή θα τελειώσει. Αυτό όμως που δεν φαίνεται να έχει ημερομηνία λήξης είναι το lock down των γυναικών.

Σεξουαλική κακοποίηση: Όταν η σιωπή σπάει με θόρυβο

H εξομολόγηση της Σοφίας Μπεκατώρου αλλά και όλες οι σκληρές, σοκαριστικές αφηγήσεις που ακούσαμε τoυς τελευταίους μήνες από γυναίκες και άνδρες θύματα σεξουαλικής, σωματικής ή ψυχολογικής κακοποίησης, εκτός από το να σηματοδοτήσουν ένα ελληνικό #Metoo και να αποκαλύψουν πρόσωπα και γεγονότα δίνουν την ευκαιρία να ανοίξει ένα θέμα δύσκολο που για δεκαετίες έμενε κρυμμένο κάτω από το χαλί.

Σε πολλές από εμάς ξύπνησε δυσάρεστες μνήμες, περιστατικά παρενόχλησης ή κακοποίησης που έχουμε βιώσει, αλλά και για όσες από εμάς είμαστε μητέρες υπενθύμισε την ανάγκη να μιλήσουμε στα παιδιά μας για αυτό αλλά και να ενημερωθούμε πρώτα εμείς για το πώς μπορούμε να προλάβουμε αυτά τα περιστατικά αλλά και πως μπορούμε να προασπίσουμε τα παιδιά μας απέναντι στην σεξουαλική κακοποίηση.

H παγίδα της «πατρικής φιγούρας»

Αντίθετα με ότι υποστηρίζουν οι αστικοί μύθοι, στην αληθινή ζωή οι θύτες δεν είναι κάποιοι άγνωστοι που προσφέρουν καραμέλες ή που παραμονεύουν σε κάποιο λευκό βαν. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης που διεξήχθη το 2018, στο 90% των βιασμών ο θύτης είναι άτομο από το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον του θύματος ενώ σε ευρωπαϊκή έρευνα που διεξήγαγε η Unicef το 2017, 9 στις 10 έφηβες ανέφεραν πως ο βιαστής τους ήταν κάποιο άτομο που γνώριζαν. Στην χώρα μας σε σχετική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Βόρεια Ελλάδα στα πλαίσια εκπόνησης διδακτορικής διατριβής στο ΑΠΘ, προέκυψε ότι το ποσοστό των βιασμών που γίνονται από οικείο πρόσωπο φτάνει επίσης το 90%.

Πρόκειται για ανθρώπους που τα θύματα γνωρίζουν και εμπιστεύονται οπότε είναι εύκολο να βρεθούν μόνες και ανυποψίαστες με τoν θύτη τους. Το «πάγωμα» (freeze) των θυμάτων εξηγεί γιατί σε πολλές περιπτώσεις οι θύτες δεν χρειάζεται καν να χρησιμοποιήσουν σωματική βία. Όπως εξηγεί η Άσπα Πασπάλη, ψυχολόγος MSc University of London και Επιστημονική Υπεύθυνη του ΔΙ.ΚΕ.Ψ.Υ. «σε αυτές τις περιπτώσεις στο θύμα ενεργοποιούνται δυο αντίθετοι μηχανισμοί. Ο ένας είναι αυτός της αποφυγής από τον κακοποιό-άτομο του περιβάλλοντος και ο άλλος της προσέγγισης για ασφάλεια και φροντίδα στο ίδιο πρόσωπο. Στο μεγαλύτερο ποσοστό των περιπτώσεων έχει προηγηθεί προετοιμασία και λείανση του εδάφους από την πλευρά του θύτη. Χρησιμοποιούν κλιμακούμενα την τέχνη της σαγήνης και της αποπλάνησης. Η κακοποίηση καλύπτεται από παραποιήσεις του όρου της αγάπης και της φροντίδας και πολύ συχνά επαναλαμβάνεται για χρόνια».

Όταν δεν μπορείς ούτε να παλέψεις ούτε να φύγεις

Μια από τις πιο συχνές, αφελείς και προβοκατόρικες ερωτήσεις, η ηχηρή παραφωνία στο μαζικό κίνημα υποστήριξης στα θύματα που βρήκαν το θάρρος να μιλήσουν, ήταν το γιατί δεν αμύνθηκαν - έσπρωξαν, κλώτσησαν, πάλεψαν, έτρεξαν- την στιγμή του περιστατικού. «Είναι πολύ συχνό το φαινόμενο τα θύματα σεξουαλικών επιθέσεων να μην μπορέσουν να αντιδράσουν την κρίσιμη στιγμή» διευκρινίζει η Άσπα Πασπάλη και συνεχίζει. «Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, 7 στις 10 γυναίκες βίωσαν μια κατάσταση προσωρινής παράλυσης, γνωστή και ως «τονική ακινησία». Πρόκειται για έναν αμυντικό μηχανισμό του νευρικού συστήματος και χρησιμοποιείται όταν δεν υπάρχει δυνατότητα διαφυγής από την κατάσταση. Συνεπώς, παρά την προσδοκία ότι ένα «πρότυπο» θύματος βιασμού, θα αντισταθεί στον επιτιθέμενο, μια σειρά διαδικασιών το κάνει να μην συμβεί».

Να πιστεύουμε τα θύματα όταν μιλούν

«Οι θύτες κερδίζουν την εμπιστοσύνη των θυμάτων είτε γιατί μπορεί να είναι άτομα του οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντος, είτε άτομα που βρίσκονται κοντά στο παιδί όπως καθηγητές ή προπονητές. Τα πρόσωπα αυτά φέρονται με τρυφερότητα, κάνουν δώρα, δείχνουν ένα πολύ ευγενικό πρόσωπο και ταυτόχρονα είναι εξαιρετικά χειριστικά. Οι γονείς πρέπει να είναι υποψιασμένοι σε τέτοια περιστατικά και να μην αμφισβητούν ποτέ τα παιδιά τους όταν τους παραπονεθούν για ύποπτες συμπεριφορές» δηλώνει η συμβουλευτική ψυχολόγος Ed.M, M.A του Πανεπιστημίου Harvard Τζίνα Θανοπούλου.

Σύμφωνα με την ίδια, τα παιδιά πρέπει να γνωρίζουν ότι σε ο,τιδήποτε τους κάνει να νιώθουν άβολα μπορούν να πουν όχι, ακόμη και όταν η συμπεριφορά προέρχεται από ένα πρόσωπο εξουσίας όπως ο δάσκαλος, ο προπονητής ή ένα πρόσωπο της ευρύτερης οικογένειας. «Πρέπει να διδάξουμε στα παιδιά να εμπιστεύονται την εσωτερική φωνή και το ένστικτό τους. Δεν πρέπει ποτέ να τα ακυρώνουμε ή να τα αμφισβητούμε γιατί έτσι θα αρχίσουν και αυτά να αμφισβητούν τον εαυτό τους, ειδικά σε θέματα τόσο κρίσιμα όσο η σεξουαλική κακοποίηση αλλά και δεν θα καταφέρουμε να οικοδομήσουμε εκείνη την σχέση αμοιβαίας επικοινωνίας και εμπιστοσύνης που θα επιτρέψει στα παιδιά να μας εκμυστηρευτούν τέτοια περιστατικά» διευκρινίζει. Από την ηλικία των 8 ετών ακόμη μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά για το θέμα, με ένα κατάλληλο παραμύθι ή με απλή γλώσσα που θα τα υποψιάζει χωρίς να τα τρομάζει. Στην ηλικία των 12 μπορούμε να μιλήσουμε πιο ανοιχτά, αλλά αποφεύγοντας να πούμε παραπάνω πράγματα από αυτά που το παιδί μας ρωτάει.

Θωρακίζοντας τα παιδιά με τα 4Α

Αυτογνωσία, αυτοσεβασμός, αυτοφροντίδα και αυτοπεποίθηση. «Αυτά είναι τα 4Α που θα δυναμώσουν τα παιδιά και θα τα προασπίσουν από την σεξουαλική και όχι μόνο κακοποίηση» υπογραμμίζει η κα Τζίνα Θανοπούλου. «Πρέπει να τα διαπαιδαγωγούμε ώστε να γνωρίζουν τα όρια τους αλλά και να μάθουν να λένε όχι στα πράγματα που δεν τους αρέσουν. Αντίθετα συχνά οι γονείς τα ωθούμε να αναπτύξουν το “σύνδρομο του καλού παιδιού” συμβουλεύοντας τα να είναι ευγενικά, συγκαταβατικά και δεκτικά. Έτσι διαπαιδαγωγούμε ανθρώπους που δεν ξέρουν να βάλουν όρια, που έχουν ανάγκη από εξωτερικούς παράγοντες για να επιβεβαιώσουν την αξία τους και που είναι ευάλωτα στην κριτική, τον χειρισμό των άλλων, ακόμη και την κακοποίηση. Και επειδή τα παιδιά δεν κάνουν αυτό που ακούνε να τους λέμε αλλά αυτό που βλέπουν να κάνουμε είναι σημαντικό, οι γονείς να δίνουν πρώτοι το παράδειγμα με την συμπεριφορά τους. Να βάζουν πρώτα οι ίδιοι τα όρια τους στους άλλους, να λένε όχι, να μιλούν θετικά και να επιδεικνύουν πίστη στον εαυτό τους ώστε τα παιδιά τους να ακολουθούν το παράδειγμα τους» σημειώνει η κα Θανοπούλου.

Η δύναμη της οικογένειας

Πολύ σημαντικό είναι οι δύο γονείς να είναι παρόντες στην ζωή του παιδιού και να είναι ενωμένοι και σε σύμπνοια στα θέματα που το αφορούν. «Οι διαφωνίες των γονιών και οι εντάσεις μεταξύ τους συχνά απομακρύνουν το παιδί και το κάνουν να αναζητήσει καταφύγιο σε ένα τρίτο πρόσωπο που χρησιμοποιώντας τις διαφωνίες των γονιών και την ψυχολογική απομάκρυνση από το παιδί τους θα βρει χώρο να κερδίσει την εμπιστοσύνη του, ειδικά στην δύσκολη περίοδο της εφηβείας. Πρέπει να είμαστε κοντά στα παιδιά μας και να φροντίζουμε τη σύνδεση μας και την επικοινωνία μας μαζί τους» καταλήγει η κυρία Θανοπούλου. Διατηρώντας την ψυχραιμία μας, αποφεύγοντας τα άκρα και κάνοντας όλοι την αυτοκριτική μας σαν γονείς αλλά και σαν μέλη μιας κοινωνίας, ας επιτρέψουμε στο ελληνικό metoo να γίνει η αφορμή για να μιλήσουμε για ό,τι μας τρομάζει αλλά και να χτίσουμε πιο βαθιές σχέσεις κατανόησης και εμπιστοσύνης με τα παιδιά μας.