To φαινόμενο Amanda Gorman

Μετά την απαγγελία του ποιήματος της στην Τελετή Ορκωμοσίας του Προέδρου Μπάιντεν, έγινε εξώφυλλο στο Time, στην αμερικάνικη Vogue και εμφανίστηκε στην Όπρα. Μετά την Μαλάλα, την Tavi Gevinson και την Greta Thunberg- η Amanda Gorman είναι η επόμενη νεαρή φωνή που θα κάνει την διαφορά; Από την Λουκία Λυκίδη

Πρώτη φορά την είδα με το κίτρινο παλτό της και την κατακόκκινη στέκα της, να την στέφει σαν τιάρα, στην Τελετή Ορκωμοσίας του Προέδρου Μπάιντεν τον Ιανουάριο. Ήταν μια δύσκολη μέρα, είχα άπειρα πράγματα να κάνω και η τηλεόραση σπίτι έπαιζε στο backgroung στο mute. Ακόμη και έτσι όμως, την ώρα που βγήκε στο podium, χωρίς να γνωρίζεις ποιά είναι και γιατί βρίσκεται εκεί, πριν προλάβεις να πατήσεις το unmute ήξερες πως κάτι πολύ σπουδαίο συνέβαινε με αυτό το κορίτσι. Ήταν η ευγένεια που είχε στο πρόσωπο της, μαζί με την αποφασιστικότητα της. Ήταν η δύναμη στην φωνή της. Οι στίχοι που απήγγειλε. Λίγο αργότερα θα μάθαινες ότι ήταν δικοί της.

Στις ώρες που ακολούθησαν το διαδίκτυο κατακλύστηκε από δημοσιεύματα για αυτήν. Ήταν 23 χρονών, κόρη μιας δασκάλας που μεγάλωσε μόνη της αυτήν και τα δύο αδέρφια της. Στο σπίτι τους δεν έβλεπαν ιδιαίτερα τηλεόραση ενώ τα προβλήματα στο λόγο που αντιμετώπιζε από μικρή -δεν μπορούσε να πει το ρ- την έκαναν να καταφεύγει συχνά στο διάβασμα και στο γράψιμο.

Στα 17 της εξέδωσε την πρώτη της ποιητική συλλογή με τίτλο The One for whom food is not enough ενώ έναν χρόνο μετά ίδρυσε την μη κυβερνητική οργάνωση One Pen που παρέχει σεμινάρια δημιουργικής γραφής και ηγεσίας σε νεαρά κορίτσια. Ήταν Σεπτέμβριος του 2017 όταν η Amanda Gorman κλήθηκε να απαγγείλει το ποίημα της In This Place: An American Lyric στην Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου. Ήταν η μέρα που η μαύρη ποιήτρια Tracy K Smith τιμήθηκε με τον τίτλο της Εθνικής Ποιήτριας. Λίγους μήνες μετά από εκείνη την απαγγελία και ενώ ήδη σπούδαζε Κοινωνιολογία στο Harvard -από το οποίο αποφοίτησε με έπαινο- η Γκόρμαν τιμήθηκε με τον τίτλο της Πρώτης Youth Poet Laureate του Λος Άντζελες (μια διάκριση που βοηθά στην ανάδειξη νέων ποιητών) ενώ τον επόμενο χρόνο κατέκτησε τον τίτλο σε εθνικό επίπεδο.

Αν και όχι άγνωστη στις Ηνωμένες Πολιτείες η εμφάνιση της Γκόρμαν στην Τελετή Ορκωμοσίας ήταν το γεγονός που εκτόξευσε την φήμη της στην στρατόσφαιρα.

«Εμείς, οι διάδοχοι μιας χώρας και μιας εποχής/ όπου ένα αδύνατο μαύρο κορίτσι

καταγόμενο από σκλάβους και μεγαλωμένο από μια ανύπαντρη μητέρα,

μπορεί να ονειρεύεται πως θα γίνει κάποτε ηγέτης,/για να απαγγείλει τελικά για έναν ηγέτη» την ακούσαμε να λέει απαγγέλοντας το ποίημα της The Hill We Climb την ημέρα της Τελετής Ορκωμοσίας. Στίχους που όπως εξήγησε στην συνέντευξη που έδωσε στην Μισέλ Ομπάμα για το Time εμπνεύστηκε από μια φράση που χρησιμοποίησε η τελευταία στο λόγο της στο Συνέδριο των Δημοκρατικών τον Ιούλιο του 2016. «Ξυπνάω κάθε πρωί σε ένα σπίτι που χτίστηκε από σκλάβους και βλέπω τις κόρες μου -δύο όμορφα και έξυπνα μαύρα κορίτσια να παίζουν στο γρασίδι του Λευκού Οίκου. Και χάρη στην Χίλαρι Κλίντον -όλοι οι γιοι και οι κόρες μας-θεωρούν δεδομένο ότι μια γυναίκα μπορεί να γίνει πρόεδρος των ΗΠΑ» είχε πει τότε η Μισέλ Ομπάμα.

Ήταν η Τζιλ Μπάιντεν αυτή που πρότεινε την Γκόρμαν στους υπεύθυνους της οργάνωσης της Τελετής Ορκωμοσίας, ενθουσιασμένη από την μέρα που την είχε δει να απαγγέλει στην Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου. Μετά την απαγγελία της στην Ορκωμοσία το κινητό της Γκόρμαν κυριολεκτικά πήρε φωτιά από τις ειδοποιήσεις ενώ οι ακόλουθοί της στα social media αυξήθηκαν μέσα σε λίγα λεπτά κατά εκατοντάδες χιλιάδες.

Ακολούθησαν οι εμφανίσεις της σε τηλεοπτικά σόου όπως το σόου της Όπρα στην Apple Tv αλλά και οι συνεντεύξεις και τα εξώφυλλα στο Time και την αμερικάνικη Vogue που την έκαναν γρήγορα να συνειδητοποιήσει τον τρόπο που λειτουργούν τα μίντια. «Δεν θέλω το παράδειγμα μου να λειτουργήσει σαν κλουβί για τα υπόλοιπα κορίτσια. Δεν θέλω για να θεωρείσαι ένα επιτυχημένο μαύρο κορίτσι να πρέπει να είσαι η Αμάντα Γκόρμαν και να πας στο Harvard. Ελπίζω κάποιος να σπάσει το καλούπι που δημιούργησα» δήλωσε στην Vogue. Αλήθεια πίσω από κάθε success story που φιλοξενούν τα μίντια πόσες είναι οι ιστορίες που δεν είχαν αυτό το αίσιο τέλος. Πίσω από κάθε Αμάντα Γκόρμαν το παράδειγμα της οποίας σε γεμίζει ελπίδα και αισιοδοξία πόσα είναι τα κορίτσια που δεν κατάφεραν να γλιτώσουν από τη φτώχεια, μια εφηβική ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη ή το ρατσισμό;

Κάποιες φορές ούτε η ίδια η Γκόρμαν. Στις αρχές Μαρτίου και ενώ ήδη ήταν διάσημη στις Ηνωμένες Πολιτείες ένας φρουρός την σταμάτησε έξω από το σπίτι της για να επιβεβαιώσει ότι όντως έμενε εκεί αφού όπως της είπε του φαινόταν ύποπτη. Εκείνη του έδειξε τα κλειδιά της και μπήκε στο κτίριο. «Έφυγε χωρίς καν να ζητήσει συγνώμη» έγραψε λίγες ώρες μετά η Γκόρμαν στο twitter. «Αυτή είναι η πραγματικότητα για τα μαύρα κορίτσια σήμερα. Την μια μέρα είσαι πρότυπο, την άλλη μέρα απειλή». Στην συνέχεια έκανε retweet μια παλαιότερη ανάρτηση της που έλεγε. «Ζούμε σε μια αντιφατική κοινωνία που την μια στιγμή αποθεώνει μια μαύρη νεαρή ποιήτρια και την επόμενη ρίχνει pepper spray σε ένα 9χρονο. Ναι βλέπετε εμένα, αλλά δείτε και όλα τα άλλα μαύρα κορίτσια που είναι αόρατα» είχε γράψει εκφράζοντας με τόλμη μια λυπηρή, μεγάλη, άβολη αλήθεια.

Ταυτόχρονα η Γκόρμαν χρησιμοποιεί τα μίντια και την δημοσιότητα για να κάνει ένα δύσκολο είδος όπως η ποίηση προσβάσιμο σε όλους. Πιστεύει πως άρθρα σαν αυτό που δημοσιεύτηκε στην Washington Post και μιλούσε για εκείνη και τα ποιήματα της στρέφουν την προσοχή στην ίδια την ποίηση, ένα είδος που θεωρούνταν πάντοτε πως αφορούσε μια ελίτ. Για την Γκόρμαν η ποίηση δεν είναι αυτό. «Ποίηση είναι τα πλακάτ που κρατούσαν οι διαδηλωτές του κινήματος Black Live Matters και έγραφαν ''Μας έθαψαν αλλά δεν ήξεραν ότι είμασταν οι σπόροι”. Ποίηση ήταν τα λόγια του Martin Luther King» αναφέρει η Gorman.

Στα πλαίσια της ίδιας «σταυροφορίας» διάδοσης της ποίησης τοποθετεί και την απόφαση της να γράψει και να απαγγείλει το ποίημα «Chorus of The Captains στο Super Bowl». «Το έκανα γιατί θα σήμαινε πολλά για την ποίηση σε αυτήν την χώρα, να απαγγείλει κάποιος ένα ποίημα στο Superbowl».

Πρότυπο ή εξαίρεση, ελπίδα ή απενοχοποίηση ενός συστήματος που συνεχίζει να είναι βαθιά άνισο και ρατσιστικό η Amanda Gorman μας υπενθυμίζει την ανάγκη να εντοπίσουμε και να αναδείξουμε τις δικές μας Amanda Gorman. Τις 23χρονες, 20χρονες, 17χρονες Ελληνίδες που με την ποίηση, τα βιβλία τους, τα τραγούδια τους, τους πύρινους λόγους τους θα μιλήσουν για όλα αυτά που συμβαίνουν και μας απασχολούν και θα γίνουν τα κορίτσια και οι νεαρές γυναίκες που θα εμπνεύσουν και άλλες να εκφραστούν και να ξεχωρίσουν.

Bιβλία αφιερωμένα στις ηρωίδες του '21

Μαζί με τις φωνές για την διεκδίκηση της ισότιμης εκπροσώπησης των γυναικών σε όλους τους τομείς, η επέτειος των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 δίνει την αφορμή να πληθύνουν οι εκδόσεις αλλά και οι εκθέσεις που αποκαθιστούν την ιστορική αλήθεια για τις γυναίκες και την προσφορά τους στην Επανάσταση του 1821.

Το βιβλίο της ιστορικού Βασιλικής Λάζου 1821 Γυναίκες και Επανάσταση (εκδόσεις Διόπτρα) είναι μια λεπτομερής καταγραφή της θέσης και της κατάστασης των γυναικών της περιόδου. Ξεκινώντας από την ιστορία της κυρά Φροσύνης, περνά στις Γυναίκες της Φιλικής Εταιρείας, και στις επώνυμες γυναίκες αγωνίστριες όπως η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και η Μαντώ Μαυρογένους ενώ αναδεικνύει και την μοίρα των γυναικών σκλάβων στα παζάρια της Ανατολής.

Μια εξαιρετική ματιά στην ζωή της δυναμικής Μαντώς Μαυρογένους προσφέρει και το βιβλίο της Λένας Διβάνη Ζευγάρια που έγραψαν την ιστορίατης Ελλάδας (εκδόσεις Πατάκη) στο κεφάλαιο που είναι αφιερωμένο σε αυτήν και στον Δημήτριο Υψηλάντη. Όπως αναφέρει στο βιβλίο η συγγραφέας: «Η Μαντώ έχει περάσει σχεδόν απαρατήρητη από την επίσημη ελληνική ιστορία – ακολουθώντας τη μοίρα των γυναικών όλων των εποχών, που καταδικάστηκαν να ζουν αόρατες, ακόμα κι αν έδρασαν μπροστά στα μάτια όλων. Μολονότι ήταν τόσο διαφορετική, τόσο ριζοσπαστική, τόσο προκλητικά σκανδαλώδης θα λέγαμε, εξαφανίστηκε μεθοδικά από την ιστορία. (...) Σταδιακά, στον 20ό αιώνα, η ιστορία της Μαντώς άρχισε να κυκλοφορεί, να γίνεται δημοφιλής. Αυτό που δεν κυκλοφορεί ευρέως είναι ότι η Μαντώ υπήρξε φεμινίστρια πριν καν επινοηθεί ο όρος φεμινισμός. Αρνήθηκε να παντρευτεί, όπου και όποιον ήθελαν οι γονείς της και οι κοινωνικές συμβάσεις, χάρισε την τεράστια προίκα της για να χρηματοδοτήσει την ελληνική επανάσταση, και ζούσε ανοιχτά με τον άντρα που αγαπούσε χωρίς να τον έχει στεφανωθεί – πράξεις παλαβές, που έγιναν κοινωνικά ανεκτές μόλις στα τέλη του 20ού αιώνα. Αυτές ακριβώς οι πράξεις οδήγησαν στην κοινωνική ταπείνωσή της όσο ζούσε και στην εξαφάνισή της αφότου πέθανε».

Για τα παιδιά το βιβλίο Τα πρόσωπα της Επανάστασης του 1821 (εκδόσεις Ψυχογιός) ανάμεσα στους πενήντα υποστηρικτές, αγωνιστές και φιλέλληνες δεν παραλείπει να συμπεριλάβει εκτός από την Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και την Μαντώ Μαυρογένους, λιγότερο γνωστές αλλά τολμηρές αγωνίστριες όπως οι Δόμνα Βισβίζη, Μαριγώ Ζαραφοπούλα, Σταυριάνα Σάββαινα και Φωτεινή Τζαβέλλα, σημαντικές υποστηρίκτριες της Επανάστασης όπως η Δούκισσα της Πλακεντίας και η Ελισάβετ Υψηλάντη αλλά και την Γαρυφαλλιά Μιχάλβεη, το κορίτσι που έγινε ποίημα, πίνακας, γλυπτό και ευαισθητοποίησε την κοινή γνώμη υπέρ του Ελληνικού Αγώνα.

Τον Μάρτιο παρουσιάζεται και η έκθεση «Η Γυναίκα στην Επανάσταση του 1821» από τη Συλλογή Μιχάλη και Δήμητρας Βαρκαράκη στο Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη που θα διαρκέσει μέχρι τον Οκτώβριο του 2021. 80 έργα ζωγραφικής, πορσελάνινα αντικείμενα και ρολόγια του 19ου αιώνα προσεγγίζουν με τον πιο άμεσο τρόπο την τεράστια προσφορά των γυναικών στην Επανάσταση του ’21. Η επιμελήτρια της έκθεσης, Δρ. Ιστορίας της Τέχνης, Φανή Μαρία Τσιγκάκου αναφέρει: «Τα φιλελληνικά έργα που επιλέξαμε για την έκθεσή είναι εμπνευσμένα αποκλειστικά από τις Ελληνίδες που έδρασαν κατά την κρίσιμη αυτή περίοδο της Νεοελληνικής ιστορίας. Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 οι γυναίκες διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο εμψυχώνοντας τους άνδρες, παίρνοντας μέρος στις μάχες, ενώ εμφύσησαν στα παιδιά τους την αγάπη για την πατρίδα και το αγωνιστικό πνεύμα απέναντι στον κατακτητή. Στόχος της έκθεσης είναι η ανάδειξη της γυναικείας παρουσίας στα χρόνια της Επανάστασης, καθώς και κατά την πρώτη περίοδο του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

Ελληνίδα Μάνα με το νεκρό παιδί της, Αγνώστου, Γαλλικής σχολής, 19ος αιώνας

Έλληνας Αγωνιστής θρηνεί τη νεκρή γυναίκα και το παιδί του, Αγνώστου, 1830

Σκλαβοπάζαρο, 1836, V. Delacroix.

Ελληνίδα που παίζει λαγούτο, 1847 Charlemagne- Oscar Guet (1801-1871).

Νεαρή Ελληνίδα με Βεντάλια, Αγνώστου, Γαλλικής σχολής, μέσα 19ου αιώνα,

Είμαι επικίνδυνη

Εκατό γυναίκες εξηγούν τι σημαίνει να είσαι επικίνδυνη σε ένα εξαιρετικό νέο βιβλίο προκαλώντας μας να κάνουμε την ίδια ερώτηση στον εαυτό μας. Από την Λουκία Λυκίδη

Είμαι επικίνδυνη. Ο τίτλος στο εξώφυλλο κυριολεκτικά σε χτυπάει στο κέντρο. Λευκά κεφαλαία γράμματα σε κόκκινο φόντο. 100 γυναίκες από διαφορετικά background, που κινούνται σε διαφορετικούς επαγγελματικούς χώρους, με διαφορετικούς στόχους και διαφορετικά όνειρα, με μόνο κοινό χαρακτηριστικό το φύλο τους γράφουν από ένα κείμενο ξεκινώντας με την τόσο άμεση, ευθεία, προκλητική, απειλητική, επιθετική(;) φράση «Είμαι επικίνδυνη». Κάποιες γράφουν γιατί είναι επικίνδυνες. Κάποιες άλλες γιατί δεν είναι, γιατί θα ήθελαν να είναι, πότε ένιωσαν ή τις έκαναν να νιώσουν επικίνδυνες, πότε δεν κατάφεραν να είναι όσο επικίνδυνες θα ήθελαν και πότε επέλεξαν να παραμείνουν ακίνδυνες.

Οι ιστορίες τους έγιναν βιβλίο. Ένα βιβλίο που σε εισάγει στον κόσμο 100 ξεχωριστών γυναικών. Στην δύναμη και την ανασφάλεια τους. Στα εμπόδια και στις επιτυχίες τους. Στις ενοχές και την απενοχοποίηση. Και που ταυτόχρονα σε κάνει να αναρωτηθείς και εσύ. Tί σημαίνει να είσαι επικίνδυνη; Μήπως είναι το να έχεις κόκκινα μαλλιά; Να μην φοράς σουτιέν; Να διαλέγεις αν, πότε και ποιόν θα παντρευτείς; Να ψηφίζεις; Να πηγαίνεις στο Πανεπιστήμιο; Να έχεις πολιτικό αξίωμα; Να είσαι CEO; Να αμείβεσαι ίσα; Να μοιράζεσαι εξίσου τις δουλειές του σπιτιού και τη φροντίδα των παιδιών; Να λες τη γνώμη σου; Να μιλάς δυνατά;

Σε κάνει ακόμη να αναρωτηθείς. Εγώ είμαι επικίνδυνη; Και αν δεν είμαι, μήπως πρέπει να γίνω; Μήπως πρέπει να σταματήσω να κάνω ότι περνά από το χέρι μου για να φανώ ακίνδυνη. Να πάψω να χαμογελάω συνεχώς, να μιλάω πάντοτε γλυκά. Μήπως πρέπει να αρχίσω να κάνω δύσκολες ερωτήσεις, να επιστρέφω τις προσβολές, να αντεπιτίθεμαι στις επιθέσεις. Έχω γεννηθεί (ή μήπως έχω ανατραφεί;) με το σύνδρομο του καλού κοριτσιού;

Δεν πρόκειται για κάποιο σπάνιο σύνδρομο. Είναι καταγεγραμμένο, διεθνές και απόλυτα συνδεδεμένο με τις ανισότητες, τα στερεότυπα και το γυναικείο ζήτημα. The good girl syndrome. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Stanford τα επίθετα που αποδίδονται συνήθως στις γυναίκες είναι αυτά της χαμογελαστής, γλυκομίλητης, τρυφερής και συμπονετικής ενώ στους άνδρες τα ανεξάρτητος, αποφασιστικός, κατηγορηματικός και κυριαρχικός. Αυτά τα στερεότυπα καλλιεργούνται από την παιδική ηλικία, περνούν στην εκπαίδευση -με τα κορίτσια να είναι ιδιαίτερα επιρρεπή στην τελειομανία- και συνεχίζονται στον επαγγελματικό στίβο με τις γυναίκες να προσπαθούν να κρατήσουν τους πάντες ευχαριστημένους και να αποφύγουν το αρνητικό feedback.

Μια από τις ασφαλείς πρακτικές για να το πετύχουν είναι και το να μην είναι ή να μην φαίνονται επικίνδυνες, απειλητικές, να μην τραβούν την προσοχή, να είναι όσο το δυνατόν αόρατες και αθόρυβες. H συγγραφέας του βιβλίου How to own the room Women and the Art of Brilliant Speaking, Viv Groscop σε άρθρο της στην εφημερίδα Guardian περιγράφει την γενικευμένη αντιπάθεια για τις γυναίκες που τραβούν την προσοχή. «Κανείς δεν θέλει να κάθεται δίπλα σε μια θορυβώδη γυναίκα. Το γνωρίζω γιατί πρόσφατα κάποιος μετακίνησε το ταμπελάκι του στο πάνελ ενός συνεδρίου για να μην χρειαστεί να κάτσει δίπλα μου» γράφει με χιούμορ.

Δύο είναι τα πράγματα που συνήθως πιστεύουν για τις γυναίκες που κάνουν θόρυβο. Πρώτον ότι δεν νοιάζονται για τους άλλους και δεύτερον πως δεν νοιάζονται για το τι πιστεύουν οι άλλοι για αυτές. Και τα δύο βρίσκονται στην καρδιά των στερεοτύπων που κρατούν τις γυναίκες δέσμιες του εαυτού τους και θεωρούνται εγκλήματα "εσχάτης προδοσίας" του φύλου τους που οφείλει να είναι φροντιστικό και ήσυχο.

Όταν το 2016 το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου λάνσαρε το Dangerous Women Project ήθελε να διερευνήσει το τι σημαίνει για μια γυναίκα να είναι επικίνδυνη, για ποιον είναι απειλή, ποιοι την χαρακτηρίζουν επικίνδυνη και γιατί το κάνουν. Το αποτέλεσμα ήταν 365 διαφορετικά post που ξεκίνησαν την Ημέρα της Γυναίκας το 2016 και ολοκληρώθηκαν στην ίδια επέτειο έναν χρόνο μετά. Ποιες θα μπορούσαν να είναι μεταξύ αυτών των γυναικών; Η Κλεοπάτρα, η Ελισάβετ Ι, η Μάτα Χάρι, η Rosa Parks, η Hedy Lamarr, η Bonnie Parker από τους Μπόνι και Κλάιν ή η serial killer Aileen Wuornos.

Κοντά σε αυτές και μία νέα δύναμη αναδύεται στις τάξεις των γυναικών. Ηχηρή χωρίς να φωνάζει, παθιασμένη αλλά με έλεγχο, κυριαρχική αλλά και ανθρώπινη. Η Michell Obama και οι δημόσιοι λόγοι της είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. H Kamala Harris επίσης. Επίσης δεν είναι τυχαίο ότι μεταξύ των Ted Τalks με τα περισσότερα views βρίσκονται οι ομιλίες της Brene Brown, της Susan Kain και της Elisabeth Gilbert. Όλες τους αντιπροσωπεύουν το ακριβώς αντίθετο του ομιλητή που βγάζει πύρινους λόγους ενώ το περιεχόμενο των ομιλιών τους μιλά συχνά για το πως μια ήρεμη φωνή μπορεί να ακουστεί σε έναν θορυβώδη κόσμο. Σε αυτές έρχονται να προστεθούν τα παραδείγματα των γυναικών που αποφάσισαν να αλλάξουν τον κόσμο όχι κάνοντας θόρυβο αλλά κάνοντας δουλειά. Φωνάζοντας ή δρώντας οι γυναίκες μπορούν αλλάξουν τον κόσμο. Και αυτό είναι πραγματικά επικίνδυνο.

Το βιβλίο Είμαι επικίνδυνη κυκλοφορεί από τηνKey Books Τα συγγραφικά δικαιώματα από την πώληση του βιβλίου θα διατεθούν για την αρωγή οργανισμών που υποστηρίζουν γυναίκες που έχουν υποστεί έμφυλη βία. Μια ιδέα και πρωτοβουλία της Women Act σε συνεργασία με την αθηΝΕΑ, με την υποστήριξη του Women on Top.