Είμαι επικίνδυνη

Εκατό γυναίκες εξηγούν τι σημαίνει να είσαι επικίνδυνη σε ένα εξαιρετικό νέο βιβλίο προκαλώντας μας να κάνουμε την ίδια ερώτηση στον εαυτό μας. Από την Λουκία Λυκίδη

Είμαι επικίνδυνη. Ο τίτλος στο εξώφυλλο κυριολεκτικά σε χτυπάει στο κέντρο. Λευκά κεφαλαία γράμματα σε κόκκινο φόντο. 100 γυναίκες από διαφορετικά background, που κινούνται σε διαφορετικούς επαγγελματικούς χώρους, με διαφορετικούς στόχους και διαφορετικά όνειρα, με μόνο κοινό χαρακτηριστικό το φύλο τους γράφουν από ένα κείμενο ξεκινώντας με την τόσο άμεση, ευθεία, προκλητική, απειλητική, επιθετική(;) φράση «Είμαι επικίνδυνη». Κάποιες γράφουν γιατί είναι επικίνδυνες. Κάποιες άλλες γιατί δεν είναι, γιατί θα ήθελαν να είναι, πότε ένιωσαν ή τις έκαναν να νιώσουν επικίνδυνες, πότε δεν κατάφεραν να είναι όσο επικίνδυνες θα ήθελαν και πότε επέλεξαν να παραμείνουν ακίνδυνες.

Οι ιστορίες τους έγιναν βιβλίο. Ένα βιβλίο που σε εισάγει στον κόσμο 100 ξεχωριστών γυναικών. Στην δύναμη και την ανασφάλεια τους. Στα εμπόδια και στις επιτυχίες τους. Στις ενοχές και την απενοχοποίηση. Και που ταυτόχρονα σε κάνει να αναρωτηθείς και εσύ. Tί σημαίνει να είσαι επικίνδυνη; Μήπως είναι το να έχεις κόκκινα μαλλιά; Να μην φοράς σουτιέν; Να διαλέγεις αν, πότε και ποιόν θα παντρευτείς; Να ψηφίζεις; Να πηγαίνεις στο Πανεπιστήμιο; Να έχεις πολιτικό αξίωμα; Να είσαι CEO; Να αμείβεσαι ίσα; Να μοιράζεσαι εξίσου τις δουλειές του σπιτιού και τη φροντίδα των παιδιών; Να λες τη γνώμη σου; Να μιλάς δυνατά;

Σε κάνει ακόμη να αναρωτηθείς. Εγώ είμαι επικίνδυνη; Και αν δεν είμαι, μήπως πρέπει να γίνω; Μήπως πρέπει να σταματήσω να κάνω ότι περνά από το χέρι μου για να φανώ ακίνδυνη. Να πάψω να χαμογελάω συνεχώς, να μιλάω πάντοτε γλυκά. Μήπως πρέπει να αρχίσω να κάνω δύσκολες ερωτήσεις, να επιστρέφω τις προσβολές, να αντεπιτίθεμαι στις επιθέσεις. Έχω γεννηθεί (ή μήπως έχω ανατραφεί;) με το σύνδρομο του καλού κοριτσιού;

Δεν πρόκειται για κάποιο σπάνιο σύνδρομο. Είναι καταγεγραμμένο, διεθνές και απόλυτα συνδεδεμένο με τις ανισότητες, τα στερεότυπα και το γυναικείο ζήτημα. The good girl syndrome. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Stanford τα επίθετα που αποδίδονται συνήθως στις γυναίκες είναι αυτά της χαμογελαστής, γλυκομίλητης, τρυφερής και συμπονετικής ενώ στους άνδρες τα ανεξάρτητος, αποφασιστικός, κατηγορηματικός και κυριαρχικός. Αυτά τα στερεότυπα καλλιεργούνται από την παιδική ηλικία, περνούν στην εκπαίδευση -με τα κορίτσια να είναι ιδιαίτερα επιρρεπή στην τελειομανία- και συνεχίζονται στον επαγγελματικό στίβο με τις γυναίκες να προσπαθούν να κρατήσουν τους πάντες ευχαριστημένους και να αποφύγουν το αρνητικό feedback.

Μια από τις ασφαλείς πρακτικές για να το πετύχουν είναι και το να μην είναι ή να μην φαίνονται επικίνδυνες, απειλητικές, να μην τραβούν την προσοχή, να είναι όσο το δυνατόν αόρατες και αθόρυβες. H συγγραφέας του βιβλίου How to own the room Women and the Art of Brilliant Speaking, Viv Groscop σε άρθρο της στην εφημερίδα Guardian περιγράφει την γενικευμένη αντιπάθεια για τις γυναίκες που τραβούν την προσοχή. «Κανείς δεν θέλει να κάθεται δίπλα σε μια θορυβώδη γυναίκα. Το γνωρίζω γιατί πρόσφατα κάποιος μετακίνησε το ταμπελάκι του στο πάνελ ενός συνεδρίου για να μην χρειαστεί να κάτσει δίπλα μου» γράφει με χιούμορ.

Δύο είναι τα πράγματα που συνήθως πιστεύουν για τις γυναίκες που κάνουν θόρυβο. Πρώτον ότι δεν νοιάζονται για τους άλλους και δεύτερον πως δεν νοιάζονται για το τι πιστεύουν οι άλλοι για αυτές. Και τα δύο βρίσκονται στην καρδιά των στερεοτύπων που κρατούν τις γυναίκες δέσμιες του εαυτού τους και θεωρούνται εγκλήματα "εσχάτης προδοσίας" του φύλου τους που οφείλει να είναι φροντιστικό και ήσυχο.

Όταν το 2016 το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου λάνσαρε το Dangerous Women Project ήθελε να διερευνήσει το τι σημαίνει για μια γυναίκα να είναι επικίνδυνη, για ποιον είναι απειλή, ποιοι την χαρακτηρίζουν επικίνδυνη και γιατί το κάνουν. Το αποτέλεσμα ήταν 365 διαφορετικά post που ξεκίνησαν την Ημέρα της Γυναίκας το 2016 και ολοκληρώθηκαν στην ίδια επέτειο έναν χρόνο μετά. Ποιες θα μπορούσαν να είναι μεταξύ αυτών των γυναικών; Η Κλεοπάτρα, η Ελισάβετ Ι, η Μάτα Χάρι, η Rosa Parks, η Hedy Lamarr, η Bonnie Parker από τους Μπόνι και Κλάιν ή η serial killer Aileen Wuornos.

Κοντά σε αυτές και μία νέα δύναμη αναδύεται στις τάξεις των γυναικών. Ηχηρή χωρίς να φωνάζει, παθιασμένη αλλά με έλεγχο, κυριαρχική αλλά και ανθρώπινη. Η Michell Obama και οι δημόσιοι λόγοι της είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. H Kamala Harris επίσης. Επίσης δεν είναι τυχαίο ότι μεταξύ των Ted Τalks με τα περισσότερα views βρίσκονται οι ομιλίες της Brene Brown, της Susan Kain και της Elisabeth Gilbert. Όλες τους αντιπροσωπεύουν το ακριβώς αντίθετο του ομιλητή που βγάζει πύρινους λόγους ενώ το περιεχόμενο των ομιλιών τους μιλά συχνά για το πως μια ήρεμη φωνή μπορεί να ακουστεί σε έναν θορυβώδη κόσμο. Σε αυτές έρχονται να προστεθούν τα παραδείγματα των γυναικών που αποφάσισαν να αλλάξουν τον κόσμο όχι κάνοντας θόρυβο αλλά κάνοντας δουλειά. Φωνάζοντας ή δρώντας οι γυναίκες μπορούν αλλάξουν τον κόσμο. Και αυτό είναι πραγματικά επικίνδυνο.

Το βιβλίο Είμαι επικίνδυνη κυκλοφορεί από τηνKey Books Τα συγγραφικά δικαιώματα από την πώληση του βιβλίου θα διατεθούν για την αρωγή οργανισμών που υποστηρίζουν γυναίκες που έχουν υποστεί έμφυλη βία. Μια ιδέα και πρωτοβουλία της Women Act σε συνεργασία με την αθηΝΕΑ, με την υποστήριξη του Women on Top.

Γιατί οι γυναίκες είναι καλύτερες ηγέτες

Δυναμισμός και ενσυναίσθηση είναι το δυνατό μείγμα που κάνει τις γυναίκες να ξεχωρίζουν στην ηγεσία. Γιατί όμως τόσο λίγες φτάνουν τελικά ως εκεί. Από την Λουκία Λυκίδη

Από την τελευταία φορά που γιορτάσαμε την Ημέρα της Γυναίκας ένας θηλυκός ανεμοστρόβιλος παρέσυρε την δημόσια ζωή. Η Κατερίνα Σακελλαροπούλου έγινε η πρώτη γυναίκα Πρόεδρος της Δημοκρατίας και η Kamala Harris η πρώτη γυναίκα και πρώτη μαύρη αντιιπρόεδρος των ΗΠΑ. Στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων παγκοσμίως ήταν οι γυναίκες αρχηγοί κρατών που κατάφεραν πρώτες να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά την πανδημία.

Ήταν αυτή η χρονιά των γυναικών; Ήρθε μήπως η ώρα να μιλήσουν οι γυναίκες; Τα στατιστικά δεν είναι τόσο αισιόδοξα. Στην Ελλάδα οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται τόσο στην πολιτική όσο και στις επιχειρήσεις. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, το τρίτο τρίμηνο του 2020 απότις 9,5 εκατ. διοικητικές θέσεις στις χώρες της Ευρωπαικής Ένωσης, τις 6,2 εκατομμύρια κατείχαν άνδρες και μόνο τις 3,3 εκατομμύρια γυναίκες.

Αυτά τα αντικρουόμενα δεδομένα έχουν τη ρίζα τους στον αντιφατικό τρόπο με τον οποίο οι γυναίκες είναι αναγκασμένες να παρουσιάζουν τους εαυτούς τους στον πολιτικό στίβο. Λίγο πριν το κρίσιμο πρώτο τηςdebate για την αντιπροεδρία, το πρώτο πράγμα που συμβούλευσε η Χίλαρι Κλίντον την Καμάλα Χάρις ήταν να είναι δυνατή και σκληρή αλλά όχι πολύ επιθετική.

Όπως αναγνωρίζει και η πολιτική αναλύτρια και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Τέξας Victoria DeFrancesco οι γυναίκες σε θέσεις ηγεσίας αναγκάζονται να ισορροπήσουν σε ένα πολύ λεπτό σκοινί. Όταν είναι πολύ κατηγορηματικές και προσανατολισμένες στον στόχο κινδυνεύουν να τις χαρακτηριστούν υστερικές ή b@@@es. Αν εμφανιστούν συμπονετικές και συναισθηματικές είναι εύκολο να θεωρηθούν ακατάλληλες να ηγηθούν. Αυτή η λεπτή (αν όχι αόρατη) γραμμή, προστίθεται στα εμπόδια που οι γυναίκες που δραστηριοποιούνται στον πολιτικό στίβο έχουν να αντιμετωπίσουν. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η κοινωνιολόγος Marianne Cooper «Οι γυναίκες τιμωρούνται από την κοινωνία όταν κάνουν τα αυτονόητα για να επιτύχουν. Από την μια μπορεί να τις χειροκροτήσουν για τα αποτελέσματα που έφεραν αλλά την αμέσως επόμενη στιγμή θα τις κατηγορήσουν για το ότι είναι πολύ επιθετικές, εγωίστριες, δύσκολες ή σκληρές.

Αν και οι γυναίκες στην πολιτική δεν έχουν ίση εκπροσώπηση, οι χώρες με γυναίκες ηγέτες διέπρεψαν στο χειρισμό της πανδημίας. Κάποιοι αναλυτές υποστηρίζουν πως αυτό οφείλεται στον συνδυασμό δύναμης και αποφασιστικότητας με την ικανότητα ενσυναίσθησης και έκφρασης συναισθήματος που μπορούν και συνδυάζουν οι γυναίκες ηγέτες. Η Kathleen Gerson, καθηγήτρια κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης αναφέρει χαρακτηριστικά πως οι γυναίκες ηγέτες είναι αυτές που απέδειξαν ότι ο δυναμισμός και η ενσυναίσθηση δεν είναι απαραίτητα αλληλοσυγκρουόμενα χαρακτηριστικά στην άσκηση εξουσίας».

Πολλές είναι οι μελέτες που έχουν εντοπίσει και υπογραμμίσει την αναγκαιότητα των «θηλυκών» χαρακτηριστικών στην εξουσία. Η προσαρμοστικότητα στις αλλαγές που χαρακτηρίζει τις γυναίκες, η ευελιξία τους, η επικοινωνιακή τους ικανότητα και η πειθώ τις κάνει εξαιρετικά ικανές leaders. Η ικανότητα τους να λειτουργούν ταυτόχρονα προς διαφορετικές κατευθύνσεις, προπονημένες για γενιές στο multitasking είναι πολύτιμο χαρακτηριστικό στην λήψη αποφάσεων και στην διαχείριση κρίσεων. Η υψηλότερη συναισθηματική νοημοσύνη τους και το υψηλό επίπεδο ενσυναίσθησης τις βοηθά να χτίζουν δεμένες ομάδες, να δίνουν κίνητρο και να αποτελούν έμπνευση για τους/τις υφισταμένους. Η ανθρωποκεντρική προσέγγιση που επιδεικνύουν σαν ηγέτες και οι ισχυροί δεσμοί που δημιουργούν με τους συνεργάτες τους τις κάνουν να εμπνέουν αφοσίωση ενώ η επιλογή της οριζόντιας ηγεσίας που ενθαρρύνει την συμμετοχή και την συμπερίληψη στις αποφάσεις κάνει την ηγεσία τους πιο εμπνευσμένη.

Τι κάνει όμως όλες αυτές τις γεννημένες ηγέτιδες να μην φτάνουν στα υψηλά κλιμάκια της πολιτικής και των επιχειρήσεων; Συχνά όλο αυτό το ικανό, επικοινωνιακό, άξιο, δυναμικό χάνεται μέσα στον λαβύρινθο των βαθιά ριζωμένων στερεοτύπων. Γιατί δεν ενθαρρύνονται από την οικογένεια, γιατί δεν στηρίζονται από το σύστημα της πολιτικής και των επιχειρήσεων, γιατί αντιμετωπίζονται με δυσπιστία, γιατί βαρύνονται άνισα με τις οικογενειακές υποχρεώσεις. Πολύ συχνά αυτές οι άξιες γυναίκες αδυνατούν ακόμη και να εκφράσουν τα προτερήματα και τα επιτεύγματα τους με τον φόβο πως θα κατηγορηθούν για αυτοπροβολή, εγωκεντρισμό και επιθετικότητα.

Όπως αναφέρει στην αυτοβιογραφία της με τίτλο The Truths We Hold: An American Journey η Kamala Harris ένα από τα σημαντικότερα πράγματα που έπρεπε να προσπαθήσει να αποβάλλει στην διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας της ήταν η μετριοφροσύνη. «Μπορούσα εύκολα να μιλάω για την δουλειά που έπρεπε να γίνει. Οι ψηφοφόροι όμως ήθελαν να μάθουν για μένα. Για τις εμπειρίες μου, τις αξίες μου, τα επιτεύγματα μου. Εγώ από την άλλη είχα μεγαλώσει με την ιδέα ότι δεν έπρεπε να μιλάω για τον εαυτό μου. Ότι υπήρχε κάτι ενοχλητικά ναρκισιστικό σε αυτό. Κάτι προκλητικά ματαιόδοξο»

Αν και η συζήτηση για την γυναικεία ενδυνάμωση έχει πια δυναμώσει ακόμη και σήμερα οι γυναίκες μοιάζει να μην δικαιούνται να μιλούν για όσα έχουν καταφέρει. Η Megan Garber στο The Atlantic γράφει «Ναι καλό πράγμα η αυτοπεποίθηση αλλά η αυτοπροβολή; Εκεί όσον αφορά τις γυναίκες το πράγμα αλλάζει. Όσο και αν οι κοινωνίες μας έχουν προχωρήσει ένα κομμάτι επιμένει να αντιμετωπίζει τις γυναίκες σαν την μητρική φιγούρα που απλά πρέπει να γίνεται θυσία. Μπορεί τα T-shirts να έχουν γεμίσει με slogan She can do it αλλά αν επαινέσεις μια γυναίκα για κάτι που πέτυχε, η αυτόματη απάντηση που θα πάρεις είναι ''Μπα δεν έκανα και τίποτα''».

Ανάμεσα σε όλα αυτά η Kamala Harris κατάφερε να βρει την χρυση τομή και να οδηγήσει τον εαυτό της έξω από τον περίπλοκο λαβύρινθο της εξουσίας. Κατάφερε να είναι σκληρή αλλά και ζεστή, αποφασιστική αλλά και με χιούμορ, δυνατή αλλά και υπομονετική. Όπως χαρακτηριστικά παρατήρησε η ψυχίατρος και σύμβουλος ηγεσίας και επιχειρήσεων Prudy Gourguechon σε άρθρο της στο Forbes «Η Kamala Harris επέλεξε να είναι επιθετική μόνο όταν είχε να υπερασπιστεί το δίκαιο των ανθρώπων της και την αποστολή της. Γιατί η επιθετικότητα γίνεται αποδεκτή στην περίπτωση των γυναικών μόνο όταν συνδέεται με την ευημερία των ανθρώπων για τους οποίους είναι υπεύθυνες. Γιατί τελικά όλοι σέβονται μια λέαινα».

Ας ελπίσουμε ότι ο επόμενος εορτασμός της Ημέρας της Γυναίκας θα βρει περισσότερες γυναίκες στην εξουσία. Γυναίκες που δεν θα χρειάζεται να κάνουν τους ζογκλέρ για να ισορροπήσουν σε ένα σύστημα που τους βάζει συνεχώς τρικλοποδιές αλλά θα απολαμβάνουν δίκαιες και ίσες ευκαιρίες μακριά από ξεπερασμένα στερεότυπα.

Γράμμα στον νεότερο εαυτό μου

Όταν ο γιος μου ήταν στην έκτη δημοτικού η δασκάλα του τότε, μια σπάνια εκπαιδευτικός έγραψε σε καθέναν από τους μαθητές της τάξης της ένα γράμμα. Τους το παρέδωσε την τελευταία ημέρα του σχολείου και τους είπε πως θα έπρεπε να το ανοίξουν στα 21α γενέθλια τους. Η κίνηση της μου φάνηκε καταπληκτική. Μου θύμισε την εποχή που εγώ ήμουν 21 και πόσο πολύ χρειαζόμουν και αναζητούσα καθοδήγηση. Πόσο με συγκινούσε τότε η ιδέα ενός εμπνευσμένου καθηγητή, περίπου σαν αυτόν του Κύκλου των Χαμένων Ποιητών. Ενός larger than life χαρακτήρα σαν αυτούς που κατοικούν στα βιβλία.

Η αναζήτηση καθοδήγησης για μένα συνεχίστηκε για πολλά χρόνια, στο Πανεπιστήμιο αλλά και αργότερα. Ήταν τότε, στην αίθουσα σύνταξης ενός περιοδικού που εμφανίστηκε στην ζωή μου η πρώτη μου μέντορας. Τότε ο όρος δεν ήταν ακόμα τόσο διαδεδομένος. Την έβλεπα περίπου σαν την καλή μου νεράιδα. Ήταν ευγενική, μητρική αλλά και καίρια στις συμβουλές της, κοφτερή στις παρατηρήσεις της, δίκαια αυστηρή όταν έπρεπε. Είναι λίγοι οι άνθρωποι που συνάντησα και είχαν αυτόν τον πολύτιμο συνδυασμό κατανόησης και παρότρυνσης. Πολλοί ήταν απασχολημένοι με την άσκηση και συχνά κατάχρηση εξουσίας τους. Κάποιοι άλλοι θεωρούσαν πως η επικριτική τους στάση και η «εποικοδομητική» τους κριτική θα σε βοηθούσαν να βελτιωθείς.

Ενηλικιώθηκα και έζησα τα πρώτα μου παραγωγικά χρόνια μια εποχή που ο κόσμος έτρεχε γρήγορα και δεν είχε ώρα για αλληλεγγύη, συμπόνοια και επιείκεια. Η ζωή ανήκε στους go getters και τα μίντια ήταν γεμάτα success stories. Οι μέντορες τότε είχαν υιοθετήσει την φιλοσοφία του δεν υπάρχει δεν μπορώ αλλά δεν θέλω και για τις αποτυχίες σου έφταιγες μόνο εσύ. Έπρεπε να συμβεί μια παγκόσμια οικονομική κρίση που γκρέμισε τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως και μια πανδημία που μας στέρησε ακόμη και τα πλέον δεδομένα για να θυμηθούμε ανθρώπινα χαρακτηριστικά όπως η ευαλλωτότητα, η αδυναμία, η καλοσύνη. Είναι κάπως έτσι που αξίες όπως η Ελπίδα και το Όλοι μαζί άρχισαν να εμφανίζονται σε εξώφυλλα περιοδικών μόδας αλλά και άρθρα για την σημασία του να μεγαλώνει ευγενικά και όχι επιτυχημένα παιδιά βρήκαν το δρόμο τους στις σελίδες των New York Times και του The Atlantic.

Σήμερα ο κόσμος μοιάζει πιο θηλυκός από ποτέ.

Και το μέλλον σίγουρα θα είναι γυναίκα.

Σήμερα ο κόσμος μοιάζει πιο συμπονετικός, ανθρώπινος και θηλυκός από ποτέ. Και το μέλλον σίγουρα θα είναι γυναίκα. Μια γυναίκα δυνατή, πρωτοπόρα, γενναιόδωρη, μητρική, μια ενδυναμωτική μέντορας για κάθε γυναίκα που θέλει να βρει τον δρόμο της και την φωνή της σε όποια ηλικία και αν βρίσκεται. Αυτή η γυναίκα μέντορας φιλοδοξεί να γίνει το Generation Woman παρουσιάζοντας τις ιστορίες γυναικών που τόλμησαν, που έγιναν έμπνευση, που ηττήθηκαν και μετά ξανασηκώθηκαν, γυναίκες που τα καταφέρνουν σε ρόλους που δεν γράφτηκαν για αυτές, αλλά και φιλοξενώντας θέματα που βρίσκονται στην επικαιρότητα αλλά και στην καρδιά όσων απασχολούν τις γυναίκες σήμερα. Γυναίκες και κορίτσια που θέλουν να πουν σε άλλες «αφού το έκανα εγώ, σίγουρα μπορείς και εσύ» όπως η 10χρονη εφευρέτρια Gitanjali Rao που έγινε εξώφυλλο στο Time. Ή όπως η Amanda Gorman, η νεότερη ποιήτρια που απήγγειλε ποτέ σε Τελετή Ορκωμοσίας στις ΗΠΑ. Αυτές και τόσες αμέτρητες άλλες.

Ταυτόχρονα το Generation Woman φιλοδοξεί να γίνει μια φωνή που θα ενώνει τις μητέρες με τις κόρες τους, τις δασκάλες με τις μαθήτριες τους, τις καταξιωμένες επαγγελματίες με τις νεότερες, όλες τις γυναίκες μαζί. Πολλοί λένε ότι η εμπειρία δεν μεταβιβάζεται και ίσως να έχουν δίκιο αλλά τα θέματα που θα βρείτε σε αυτό το site φιλοδοξούν να γίνουν ένα γράμμα που θέλουμε να στείλουμε στις κόρες μας αλλά και ένα γράμμα στον νεότερο εαυτό μας. Μια εμψύχωση, μια ενθάρρυνση, μια επιβεβαίωση για κάθε γυναίκα νεότερη ή μεγαλύτερη.