Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου «Έμφυλη Βία- Βία Κατά των Γυναικών», η αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής και ιδρύτρια του Εργαστηρίου Σπουδών Φύλου του Παντείου Πανεπιστημίου μιλά για τις γυναικοκτονίες, τον φεμινισμό και το μέλλον του γυναικείου κινήματος.
Μέχρι πρότινος οι σπουδές φύλου στην χώρα μας έμοιαζαν σαν κάτι εξωτικό. Αυτό που διαβάζαμε σαν Women Studies στα πανεπιστήμια του εξωτερικού έμοιαζε μακρινό για εμάς. Πρωτάκουσα το όνομα της Μαρίας Στρατηγάκη αναζητώντας πληροφορίες για τις Σπουδές Φύλου στην χώρα μας. Ιδρύτρια του Εργαστηρίου Σπουδών Φύλου του Παντείου Πανεπιστημίου και Αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου είναι μια γυναίκα που έχει συνδέσει το όνομα της με τα δικαιώματα των γυναικών, τον φεμινισμό και την ισότητα των φύλων. Συνδυάζοντας την ιδιότητα της ακαδημαικού ερευνήτριας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο αλλά και τους ρόλους της σε θέσεις δημόσιας πολιτικής -διετέλεσε Γενική Γραμματέας Ισότητας των Φύλων του Υπουργείου Εσωτερικών (2009-2012) αλλά και αντιδήμαρχος στον Δήμο Αθηναίων σε θέματα Ισότητας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης- η Μαρία Στρατηγάκη ασχολείται για δεκαετίες με το γυναικείο ζήτημα.
Πρόσφατα μαζί με τις καθηγήτριες Ντίνα Βαΐου και Γεωργία Πετράκη, η Μαρία Στρατηγάκη δημοσίευσε το βιβλίο «Έμφυλη Βία- Βία κατά των γυναικών», μια έκδοση πρωτοβουλία του Εργαστηρίου Σπουδών Φύλου του Παντείου Πανεπιστημίου. Πρόκειται για μια συλλογική έκδοση που περιλαμβάνει κείμενα καταξιωμένων αλλά και νέων πανεπιστημιακών και ερευνητών και ερευνητριών επάνω στο θέμα της βίας κατά των γυναικών και είναι αφιερωμένη στην μνήμη της σημαντικής νομικού-κοινωνιολόγου και φεμινίστριας Καίτης Παπαρρήγα - Κωσταβάρα, μιας εμβληματικής προσωπικότητας όσον αφορά τις διεκδικήσεις και τις κατακτήσεις του γυναικείου κινήματος.
Με τις γυναικοκτονίες να εξακολουθούν να είναι πρώτη είδηση στα δελτία ειδήσεων και το ενδιαφέρον για το κίνημα του metoo να παραμένει αμείωτο η έκδοση ενός βιβλίου για την βία κατά των γυναικών από την πανεπιστημιακή κοινότητα αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία. Με αφορμή το βιβλίο αλλά και την βαθιά εμπειρία της στα θέματα που αφορούν το γυναικείο ζήτημα συζητήσαμε με την Μαρία Στρατηγάκη για την βία, για τον φεμινισμό αλλά και την νέα γενιά γυναικών σήμερα.
Το τελευταίο διάστημα η συζήτηση για τα θέματα φύλου έχει βρεθεί στο επίκεντρο. Πώς βλέπετε αυτήν την εξέλιξη;
Θα έλεγα πως δεν είναι το φύλο που ανεβαίνει στα θέματα της επικαιρότητας αλλά το θέμα της βίας. Αυτό ξεκίνησε το 2020 μαζί με το lock down της πανδημία. Τότε η συζήτηση για την ενδοοικογενειακή βία άρχισε να μπαίνει στον δημόσιο λόγο και στα μίντια. Η καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών απέκτησε τη δημοσιότητα που της αξίζει, κινητοποίησε τα αντανακλαστικά μεγάλων κοινωνικών ομάδων και έκανε και τον καθηγητή Τσιόδρα να επισημάνει τον παράπλευρο κίνδυνο του εγκλεισμού και να προτείνει στους βίαιους άνδρες να πάνε μια βόλτα για να …ξεθυμάνει η «ανδρική» τους έφεση σε βιαιοπραγία κατά μελών της οικογένειάς τους. Οι ξενώνες φιλοξενίας για τις γυναίκες θύματα οικογενειακής βίας που δημιουργήθηκαν το 2011 αναδείχτηκαν ιδιαίτερα εκείνο το διάστημα και μάλιστα έφτασαν να γίνουν και θέμα αντιπαράθεσης στην Βουλή με την ΝΔ και τον ΣΥΡΙΖΑ να διεκδικούν την δημιουργία τους. Πιστεύω ότι αν δεν είχε προηγηθεί ο εγκλεισμός και η δημιουργία αυτού του κλίματος ίσως ούτε η Σοφία Μπεκατώρου να μην είχε τολμήσει να βγει και να μιλήσει. Θα φοβόταν την συνήθη πρακτική της διαστρέβλωσης, της αποσιώπησης ή της ακύρωσης.
Bλέπουμε πως η ευαισθητοποίηση αυξάνεται -όπως με την πρόσφατη καμπάνια της Lacta και της Διοτίμα- αλλά οι γυναικοκτονίες παραμένουν. Τι μπορεί να γίνει για την εξάλειψη της βίας;
Ένα φαινόμενο πανάρχαιο που συνδέεται με την ανισότητα των φύλων στην κοινωνία δεν μπορεί να σταματήσει μόνο με μερικές καμπάνιες. Σκεφτείτε πως στον κινηματογράφο την δεκαετία του `60 και του `70 τα χαστούκια ήταν μια συνηθισμένη βίαιη πράξη. Η ενδοοικογενειακή βία ήταν κάτι το αποδεκτό. Ακόμη και σήμερα η Ελλάδα είναι η τελευταία χώρα στην Ευρώπη σε δείκτες ισότητας σύμφωνα με το Ευρωπαικό Ινστιτούτο. Με δεδομένο αυτό το background δυστυχώς δεν μπορούμε να μιλάμε για τον στόχο της εξάλειψης αλλά για μείωση του φαινομένου. Χρειάζεται να προσαρμόσουμε και να βελτιώσουμε τους νόμους με τέτοιο τρόπο ώστε να διευκολύνουμε τα θύματα να κάνουν καταγγελία αλλά και να τιμωρούνται οι δράστες. Για παράδειγμα το πειθαρχικό των δημοσίων υπαλλήλων δεν είναι επαρκές για την καταπολέμηση της σεξουαλικής παρενόχληση στον δημόσιο τομέα. Πρέπει να διορθώσουμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το σύστημα Και να τιμωρούνται οι κακοποιητές. Επιπλέον ένα θέμα που δεν έχει αναδειχτεί αρκετά είναι η ατομική ευθύνη όσων γίνονται μάρτυρες ενός περιστατικού. Η ανοχή της βίας είναι εξίσου προβληματική. Οι νοοτροπίες πρέπει να αλλάξουν. Οποιοσδήποτε βλέπει κάτι πρέπει να το καταγγέλει. Και εκεί θέλει προσαρμογή ο νόμος για να μπορεί κάποιος να καταγγείλει χωρίς να κινδυνεύει να κατηγορηθεί για συκοφαντική δυσφήμιση.
Πως προέκυψε η ιδέα για το βιβλίο;
Υπήρξε μια ανοιχτή πρόσκληση σε ερευνητές και ερευνήτριες και τελικά συγκεντρώθηκαν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες προτάσεις από διακεκριμένες επιστήμονες αλλά και από νεότερες πανεπιστημιακούς και ερευνήτριες επάνω στο θέμα της βίας κατά των γυναικών. Δεν καταφέραμε να συμπεριλάβουμε τα θέματα της πανδημίας γιατί τα κείμενα συγκεντρώθηκαν πριν από το ξέσπασμα του Covid-19. Από την άλλη βέβαια θα έλεγα ίσως και καλύτερα γιατί η επικαιρότητα καμιά φορά σε παρασύρει σε μια επιφανειακότητα. Τα φαινόμενα στα οποία αναφέρεται το βιβλίο όπως οι γυναικοκτονίες, τα εγκλήματα μίσους κατά των γυναικών, οι αναπαραστάσεις βίας στην λογοτεχνία αλλά και στα τραγούδια είναι διαχρονικά.
Δύο από τα κείμενα της συλλογής αναδεικνύουν το πως η βία κατά των γυναικών συναντάται σε όλες τις τάξεις αλλά και ακόμη και σε πρωτοβουλίες αλληλεγγύης, σε περιβάλλοντα δηλαδή που διαπνέονται από τις αρχές της δημοκρατίας και της ισότητας.
Ναι είναι γεγονός. Όπως αποδεικνύεται το θέμα της βίας διαπερνάει όλους τους χώρους με παρόμοιους τρόπους. Ακόμη και σε χώρους φιλειρηνικής ή αριστερής τοποθέτησης φαίνεται πως κάποια εγγενή χαρακτηριστικά της κοινωνίας όπως η ανισότητα των φύλων δεν μπορεί να εξαλειφθεί. Αυτό για εμάς τις φεμινίστριες της μεταπολίτευσης, που είμασταν ενταγμένες σε αριστερά κόμματα, γνωρίζαμε πολύ καλά αυτές τις αναλύσεις. Γνωρίζαμε ότι η πατριαρχικές σχέσεις εξουσίας υπάρχουν σε όλους τους θεσμούς και σε όλα τα κόμματα. Όσον αφορά την περίπτωση των υψηλότερων ή χαμηλότερων οικονομικά τάξεων, η βία μπορεί να μην έχει ταξική προέλευση και να συναντάται παντού αλλά η βία μπορεί να έχει ταξική αντιμετώπιση. Η οικονομική ανεξαρτησία μιας γυναίκας μπορεί να την διευκολύνει στο να κάνει μια καταγγελία ή ένας δράστης μπορεί να αποφύγει την τιμωρία προσλαμβάνοντας ακριβούς δικηγόρους. Αυτό είναι αποδεδειγμένο.
Ποια ήταν η Καίτη Παπαρρήγα -Κωσταβάρα στην οποία είναι αφιερωμένο το βιβλίο;
Ήταν μια εξαιρετική προσωπικότητα η οποία είχε αγωνιστεί για την βία κατά των γυναικών. Ακόμη και το εξώφυλλο του βιβλίου μας είναι ένας φόρος τιμής στο δικό της βιβλίο που είχε κυκλοφορήσει το 1983 με τίτλο «Βία και Βιασμός». Η ίδια σαν δικηγόρος είχε πολύ συχνά υπερασπιστεί γυναίκες θύματα βιασμών στα δικαστήρια. Η Καίτη ήταν πολύ δραστήρια στο γυναικείο κίνημα από την μεταπολίτευση και στο Ευρωπαϊκό Λόμπι Γυναικών αλλά και μέλος της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής στα θέματα της βίας. Πίστευε ότι η ισότητα των φύλων χωρίς νόμους και χωρίς θεσμούς δεν μπορεί να προχωρήσει και αυτό εκείνη την εποχή δεν ήταν καθόλου αυτονόητο γιατί το γυναικείο κίνημα έχει και κάποιες αντεξουσιαστικές φωνές. Η Καίτη συνδύαζε και την κινηματική δράση και την ιδιότητα της νομικού που μαζί με τον ευρωπαϊκό της προσανατολισμό βοήθησε πολύ στην διεκδίκηση και την θεσμοθέτηση των γυναικείων δικαιωμάτων.
Έχοντας δει την εξέλιξη του φεμινισμού μέσα στις δεκαετίες, τι πιστεύετε πως φέρνει η νέα γενιά φεμινιστριών;
Το νέο που υπάρχει σήμερα και στην θεωρητική και στην ακτιβιστική προσέγγιση είναι ότι έχει διευρυνθεί η έννοια της έμφυλης βίας και δεν αφορά μόνο τις γυναίκες αλλά και την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα. Η έμφυλη βία είναι ευρύτερος όρος από την βία κατά των γυναικών. Οι τρόποι αντιμετώπισης βέβαια είναι οι ίδιοι.
Καθημερινά επικοινωνείτε με νέες γυναίκες, τις φοιτήτριές σας στο πανεπιστήμιο. Σε τι διαφέρει κατά τη γνώμη σας η γενιά αυτή;
Όταν τα νέα κορίτσια στο μάθημα μου μαθαίνουν πως η μητέρα μου όταν ενηλικιώθηκε το 1948 δεν μπορούσε να ψηφίσει και εγώ όταν έγινα 18 χρονών δεν έπαιρνα τον ίδιο μισθό με τον άνδρα συνάδελφο μου λόγω φύλου εκπλήσσονται. Δεν φαντάζονται ότι η κατάκτηση αυτών των δικαιωμάτων είναι τόσο πρόσφατη. Νομίζουν πως έτσι ήταν πάντα.
Το βιβλίο Έμφυλη Βία- Βία κατά των γυναικών κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια
Comments